Η Επιθετική Επιστροφή του Μάνσταϊν στην Ουκρανία, Φεβρουάριος – Μάρτιος 1943

 

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μέρος του άρθρου «Το Επιθετικό Στοιχείο στην Άμυνα» που δημοσιεύτηκε εδώ.

 Η εισβολή του Χίτλερ στη Σοβιετική Ένωση αποσκοπούσε στην κατάληψη της χώρας μέχρι τα Ουράλια και στην εγκαθίδρυση μίας φυλετικής γερμανικής αυτοκρατορίας. Η προστασία της αυτοκρατορίας αυτής απαιτούσε όπως οι γερμανικές στρατιές να αχθούν μέχρι τη γραμμή Βόλγας – Αρχάγγελος. Ο Γερμανο-Σοβιετικός Πόλεμος λοιπόν έλαβε τα χαρακτηριστικά πολέμου εκμηδενίσεως.

 

Όριο γερμανικής προωθήσεως στη νότια Ρωσία μέχρι τον Νοέμβριο του 1942. ΠΗΓΗ: Stalingrad to Berlin: The German Defeat in the East

Κατά το πρώτο έτος της εισβολής ο σκοπός του πολέμου για τους Γερμανούς δεν επετεύχθη. Χωρίς ν΄ αλλάξει τον γενικό του στόχο, ο Χίτλερ, το θέρος του 1942 είχε τη δυνατότητα να επιτεθεί μόνο στο νότιο τμήμα του Ανατολικού Μετώπου. Κατά την εξέλιξη της εκστρατείας επιδίωξε ταυτόχρονα δύο απομακρυσμένους μεταξύ τους σκοπούς, το Στάλινγκραντ και τις πετρελαιοφόρες περιοχές του Καυκάσου, διαχώρισε τις δυνάμεις του και ουδέν επέτυχε. Η σοβιετική διοίκηση εκμεταλλεύτηκε τη διασπορά των δυνάμεων του Άξονα και μεταξύ 19 - 23 Νοεμβρίου 1942 συνέτριψε τις ρουμανικές δυνάμεις που ασφάλιζαν τα πλευρά της 6^ης Γερμανικής Στρατιάς στο Στάλινγκραντ και την περικύκλωσε. Για τη συνέχεια οι Ρώσοι προγραμμάτιζαν να κατευθυνθούν προς το Ροστόφ για να αποκόψουν τη Ομάδα Στρατιών «Α» (1^η Τεθωρακισμένη Στρατιά, 17^η Στρατιά) στον Καύκασο.

Η κύκλωση της 6^ης Στρατιάς στο Στάλινγκραντ. ΠΗΓΗ: Stalingrad to Berlin: The German Defeat in the East

Στις 21 Νοεμβρίου 1942 ανατέθηκε στον Στρατάρχη Έριχ φον Μάνσταϊν η διοίκηση της νεοσύστατης Ομάδας Στρατιών «Ντον», που αποτελούνταν από δύο ρουμανικές στρατιές, την κυκλωμένη 6^η Στρατιά και την 4^η Τεθωρακισμένη Στρατιά, μέρος της οποίας ήταν επίσης αποκομμένο στο Στάλινγκραντ. Τις επόμενες εβδομάδες οι επιχειρήσεις της Ομάδας Στρατιών «Ντον» διεξήχθησαν υπό το πνεύμα της εντολής του Χίτλερ «ούτε ένα βήμα πίσω», κι έτσι οι εισηγήσεις του Στρατάρχη για εξαγωγή της 6^ης Στρατιάς από τον θύλακα του Στάλινγκραντ και σύμπτυξη της Ομάδας Στρατιών «Α» από τον Καύκασο απερρίφθησαν.

Οι σοβιετικές επιθετικές επιχειρήσεις μεταξύ 16 Δεκεμβρίου 1942 και 19 Ιανουαρίου 1943, με σκοπό την κατάληψη του Ροστόφ και την αποκοπή της γερμανικής Ομάδας Στρατιών «Α» στον Καύκασο. ΠΗΓΗ: Stalingrad to Berlin: The German Defeat in the East

Ο Κόκκινος Στρατός, στη συνέχεια, με τις επιχειρήσεις «Μικρός Κρόνος» και «Καλπασμός» συνέτριψε την 8^η Ιταλική και τη 2^η Ουγγρική Στρατιές, βορειότερα από την Ομάδα Στρατιών «Ντον», και δημιούργησε ένα τεράστιο χάσμα 270 χλμ. μεταξύ του Λουχάνσκ στον ποταμό Ντόνετς και του Βορονέζ στον ποταμό Ντον. Η ανώτατη σοβιετική διοίκηση μπορούσε πλέον να σχεδιάζει ένα «υπέρ-Στάλινγκρανττ», όπου θα κυκλώνονταν το σύνολο των γερμανικών δυνάμεων στη νότια Ρωσία, γι΄ αυτό και διέταξε τις στρατιές της να κινηθούν δυτικά, προς τον κάτω ρου του Δνείπερου. Υπό το φως αυτής της εξέλιξης ο Χίτλερ επέτρεψε τη σύμπτυξη της 1^ης Τεθωρακισμένης Στρατιάς διαμέσου του Ροστόφ και άφησε την 6^η Στρατιά στον θύλακα του Στάλινγκραντ για να αμυνθεί «μέχρι τελευταίου φυσιγγίου», συγκρατώντας στο μέτωπο της όσες περισσότερες σοβιετικές μονάδες μπορούσε. Ήταν όμως φανερό ότι με το τέλος της 6^ης Στρατιάς, η απελευθέρωση των παραπάνω μονάδων θα καθιστούσε την κατάσταση της Ομάδας Στρατιών «Ντον» απελπιστική.

Οι σοβιετικές επιθετικές επιχειρήσεις μεταξύ 30 Ιανουαρίου και 18 Φεβρουαρίου 1943, με σκοπό τη διάβαση του Δνείπερου και την αποκοπή συνολικά της γερμανικής νότιας πτέρυγας στη Ρωσία. ΠΗΓΗ: Stalingrad to Berlin: The German Defeat in the East

Ο σκοπός του Χίτλερ στο Ανατολικό Μέτωπο παρέμενε η συντριβή της Σοβιετικής Ένωσης με στρατιωτικά μέσα. Οι ήττες που είχαν υποστεί οι μονάδες του τον ανάγκαζαν να τηρήσει αμυντική στάση, την οποία έβλεπε ως προσωρινή, μέχρι να αποκτούσε ξανά τη δυνατότητα να επιτεθεί. Αυτό που επιδίωκε ήταν η διατήρηση του εδάφους που είχε καταληφθεί, ώστε αυτό να αποτελέσει εφαλτήριο της μετέπειτα επιθετικής του προσπάθειας. Ο τρόπος για να το πετύχει αυτό ήταν η ανυποχώρητη άμυνα των δυνάμεων του στις θέσεις που βρίσκονταν και η διοχέτευση των ενισχύσεων για την αναχαίτιση των σοβιετικών επιθέσεων. Ο ίδιος πίστευε ότι οι Σοβιετικοί στους δυόμιση μήνες που ήταν στην επίθεση είχαν συσσωρεύσει μεγάλες απώλειες και είχαν επιμηκύνει τις γραμμές ανεφοδιασμού τους, τόσο ώστε η εξάντληση της επιθετικής τους ισχύος να είναι επικείμενη.

Ο Μάνσταϊν δεν μπορούσε να αμφισβητήσει τον στόχο του αρχηγού του. Πίστευε, όμως, ότι η έκταση του μετώπου που κατείχαν οι δυνάμεις του σε σχέση με τη δύναμη του αντιπάλου τους, 8:1 υπεροχή του Κόκκινου Στρατού, ήταν τέτοια ώστε εάν αυτές παρέμεναν στις θέσεις τους, η συντριβή τους να είναι βεβαία. Η άποψη του ήταν ότι οι Σοβιετικοί είχαν υποστεί απώλειες, αλλά ταυτόχρονα εξαντλούνταν και η μαχητική ισχύς των γερμανικών μονάδων, οπότε η μόνη γραμμή που μπορούσε ρεαλιστικά να καταληφθεί και να διατηρηθεί με τις διαθέσιμες σε αυτόν δυνάμεις, ήταν η γραμμή των ποταμών Μίους – Ντόνετς. Η κατάληψη της απαιτούσε συνδυασμό υποχωρητικών, αμυντικών και επιθετικών προσπαθειών. Ο Μάνσταϊν πίστευε ότι η εκμετάλλευση της απομείωσης της επιθετικής ισχύος του αντιπάλου μπορούσε να γίνει μόνο με την αιφνίδια μετάβαση στις επιθετικές επιχειρήσεις, ώστε η Ομάδα Στρατιών του να επιδιώξει το αποφασιστικό αποτέλεσμα. 

Σύμφωνα με τον Jeffrey Meiser «στρατηγική είναι η θεωρία της επιτυχίας». Το τι συνιστούσε επιτυχία για τη γερμανική πλευρά εκείνη την περίοδο στη νότια πτέρυγα του Ανατολικού Μετώπου, υπήρξε αντικείμενο έντονης αντιπαράθεσης μεταξύ Χίτλερ και Μάνσταϊν. Καθώς όμως οι εξελίξεις λάμβαναν δραματικό χαρακτήρα και η απειλή της αποκοπής ενός εκατομμυρίου Γερμανών στρατιωτών γιγαντώνονταν, ο Χίτλερ, στη σύσκεψη της 19^ης Φεβρουαρίου 1943, έδωσε στον Στρατάρχη τη συγκατάθεση του να εφαρμόσει τη στρατηγική του.

Ο Μάνσταϊν για να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις της μετάβασης στην επίθεση προέβη σε μία σειρά από ενέργειες. Συνέπτυξε το Τμήμα Στρατιάς «Χόλλιντ» επί του ποταμού Μίους και την 1^η Τεθωρακισμένη Στρατιά επί της συμβολής των ποταμών Μίους – Ντόνετς. Οι δυνάμεις αυτές θα έπρεπε να αμυνθούν στις νέες τους θέσεις χωρίς ιδέα υποχωρήσεως, η δε 1^η Τεθωρακισμένη έπρεπε να εξαλείψει την Ομάδα Αρμάτων «Ποπόφ» που βρίσκονταν ήδη στα μετόπισθεν της. Στο βόρειο τμήμα της ζώνης ενεργείας της Ομάδας Στρατιών «Νότου» (μετονομασία της Ομάδας Στρατιών «Ντον») το Τμήμα Στρατιάς «Λαντς» (αργότερα «Κεμπφ») είχε απωθηθεί από το Χάρκοβο, αλλά δεν είχε καταστραφεί, ενώ ο σημαντικός συγκοινωνιακός κόμβος της Πολτάβα παρέμενε σε γερμανικά χέρια. Μεταξύ της 1^ης Τεθωρακισμένης Στρατιάς και του Τμήματος Στρατιάς «Λαντς» είχαν διαβεί τον Ντόνετς και είχαν εισχωρήσει σοβιετικές δυνάμεις της 3^ης Στρατιάς Αρμάτων, της 6^ης Στρατιάς και της 1^ης Στρατιάς Αρμάτων της Φρουράς. Ο Μάνσταϊν δεν μπορούσε να παρατάξει ένα συνεχές μέτωπο απέναντι τους, ούτε όμως το θεωρούσε αναγκαίο. Οργάνωσε αμυντικά και υπερασπίστηκε τους κρίσιμους εκείνους συγκοινωνιακούς κόμβους που του επέτρεπαν να μετακινεί δυνάμεις και να ανεφοδιάζεται και απαγόρευαν στους Σοβιετικούς τη διάβαση του Δνείπερου. Οι θέσεις αυτές, που αποτελούσαν και αποφασιστικά σημεία του σχεδίου επιχειρήσεων του, ήταν το Σλαβιάνσκ, το Ντνίπρο, η Ζαπορίζια, το Ντονέτσκ, το Κρασνοντάρ και η Πολτάβα.

Έχοντας εξασφαλίσει τον βόρειο και τον νότιο «ώμο» της εισχώρησης, καθώς και τη δυνατότητα να μετακινεί δυνάμεις, ο Μάνσταϊν στράφηκε στη συγκέντρωση της δύναμης που ήταν απαραίτητη για να μεταβεί στην επίθεση. Αυτό έγινε αποσύροντας τις τεθωρακισμένες μεραρχίες από τα Τμήματα Στρατιάς «Λαντς» και «Χόλλιντ» και συγκεντρώνοντας τες υπό το επιχειρησιακό στρατηγείο της 4^ης Τεθωρακισμένης Στρατιάς. Χωρίς δισταγμό απέκδυσε τις αμυνόμενες δυνάμεις του πεζικού από τις τεθωρακισμένες τους εφεδρείες, αλλά και από επιπλέον στοιχεία πυροβολικού και μεταφορικών για να ενισχύσει την κύρια του προσπάθεια. Έτσι οι περιοχές ευθύνης των δύο Τμημάτων Στρατιάς ήταν και περιοχές οικονομίας δυνάμεων.

Η ανώτατη σοβιετική διοίκηση ερμήνευσε την απόσυρση των γερμανικών τεθωρακισμένων μεραρχιών από το μέτωπο ως το πρώτο βήμα μιας γενικευμένης σύμπτυξης στον Δνείπερο και πίεσε τις εμπρός διοικήσεις της να εντείνουν τις προσπάθειες τους. Ο Κλαούζεβιτς επισημαίνει ότι ο αμυνόμενος μπορεί να αιφνιδιάζει τον επιτιθέμενο με την απρόσμενη διάταξη των δυνάμεων του και με την ισχύ και την κατεύθυνση των αντεπιθέσεων του.

Η τόλμη της λύσεως που υιοθέτησε ο Μάνσταϊν ήταν ανάλογη της απελπιστικής κατάστασης στην οποία βρέθηκε. Ο ίδιος αναφέρει: «Στον τομέα μας, η κρίση προσέγγισε, κατά τα μέσα Φεβρουαρίου, το ανώτατο σημείο της. Αυτό όμως υπήρξε το έναυσμα βελτίωσης της κατάστασης». Η τόλμη, λοιπόν, αναδύεται ως το απαραίτητο θεμέλιο της επιθετικής επιστροφής. Άνευ τόλμης ο Μάνσταϊν δεν θα μπορούσε να λάβει τα αναγκαία μέτρα οικονομίας δυνάμεων, ούτε θα έθετε ως σκοπό του την επίτευξη αποφασιστικής νίκης. Ο Κλαούζεβιτς έχει γράψει: «υπάρχουν περιπτώσεις όπου η μεγαλύτερη τόλμη είναι η μεγαλύτερη σοφία».

Η επιθετική επιστροφή της Ομάδας Στρατιών Νότου. Η 4^η Τεθωρακισμένη Στρατιά συγκεντρώθηκε στο Dnepropetrovsk (Ντνίπρο) και επιτέθηκε βόρεια, κάθετα στις γραμμές επικοινωνιών των σοβιετικών στρατιών. Νοτιότερα, η 1^η Τεθωρακισμένη Στρατιά, επιστρέψασα από τον Καύκασο, κύκλωσε και εκμηδένισε την Ομάδα Αρμάτων «Ποπώφ», που κατευθύνονταν προς τη Ζαπορίζια. Βορειότερα, το Τμήμα Στρατιάς «Κεμπφ» εκτέλεσε μία μετωπική αντεπίθεση, με σκοπό την κατάληψη του Bogodukhiv, ΒΔ του Χαρκόβου. ΠΗΓΗ: Stalingrad to Berlin: The German Defeat in the East

Λεπτομέρεια της ενέργειας της Ομάδας Στρατιών Νότου. Το ΣΣ «Raus», ως μέρος του Τμήματος Στρατιάς «Κεμπφ», εκτελεί τη μετωπική αντεπίθεση προς το Bogodukhiv, ενώ το Τεθωρακισμένο Σώμα των SS, ως μέρος της 4^ης Τεθωρακισμένης Στρατιάς επιτίθεται από τα νότια. ΠΗΓΗ: German Defense Tactics Against Russian Breakthroughs

 

Στις 19 Φεβρουαρίου 1943 όλες οι προϋποθέσεις είχαν εκπληρωθεί και η Ομάδα Στρατιών «Νότου» πέρασε στην επίθεση. Ο αιφνιδιασμός των Σοβιετικών ήταν απόλυτος. Η 4^η Τεθωρακισμένη Στρατιά, συγκεντρωθείσα στη νότια πλευρά της σοβιετικής εισχώρησης, επιτέθηκε προς βορά, κάθετα στις σοβιετικές γραμμές επιχειρήσεων, απέκοψε τις ρωσικές δυνάμεις που είχαν διαβεί τον Ντόνετς, ανακατέλαβε το Χάρκοβο και έφτασε μέχρι το Μπέλγκοροντ. Κατά τη διάρκεια των μαχών η 4^η Τεθωρακισμένη κατέστρεψε 567 σοβιετικά άρματα μάχης, 1.072 πυροβόλα, πάνω από χίλια αντιαρματικά πυροβόλα, σκότωσε 40.130 Σοβιετικούς στρατιώτες και αιχμαλώτισε 12.470, ενώ συνολικά η Ομάδα Στρατιών «Νότου» κατέστρεψε 52 μεγάλες σοβιετικές μονάδες (μεραρχίες, ταξιαρχίες), στις οποίες περιλαμβάνονταν 25 ταξιαρχίες αρμάτων. Η γερμανική «ανταπόδοση» ολοκληρώθηκε στις 18 Μαρτίου 1943, όταν το λιώσιμο των πάγων κατέστησε αδιάβατο το έδαφος της Ουκρανίας και οι δύο αντίπαλοι ακινητοποιήθηκαν. Με την ολοκλήρωση της επιθετικής επιστροφής η Ομάδα Στρατιών «Νότου» είχε καταφέρει να εγκαταστήσει ένα αρραγές αμυντικό μέτωπο επί των ποταμών Μίους – Ντόνετς και να συγκεντρώσει τις τεθωρακισμένες μεραρχίες της μακράν του μετώπου προς αποκατάσταση για μελλοντική επιθετική χρήση.

Ο Lawrence Freedman αναφέρει ότι η στρατηγική «αφορά στο να πετυχαίνεις περισσότερα από μία κατάσταση, απ΄ όσα υποδεικνύει η αρχική αναλογία των δυνάμεων. Είναι η τέχνη της δημιουργίας δύναμης.». Η επιθετική επιστροφή του Μάνσταϊν κατάφερε ακριβώς αυτό: Πέτυχε περισσότερα απ΄ όσα μπορούσαν να υποτεθούν με βάση την αναλογία των δυνάμεων και δημιούργησε δύναμη μέσα από την αδυναμία.