Γιατί Δεν Εξαφανίστηκαν τα Άρματα Μάχης;

Το πιστόλι αντικατέστησε την πιστόλα γιατί κάνει την ίδια δουλειά, αλλά την κάνει καλύτερα.

Δεν αντικατέστησε όμως το μαχαίρι, γιατί το πιστόλι δεν κάνει την ίδια δουλειά με το μαχαίρι.

Τη δεκαετία του ΄90 πολλοί είχαν προβλέψει το τέλος των αρμάτων μάχης, ως ψυχροπολεμικών δεινοσαύρων, που δεν είχαν θέση στον νέο κόσμο των ειρηνευτικών αποστολών. Ήταν η δεύτερη φορά που προβλέπονταν κάτι τέτοιο. Δυο δεκαετίες πριν, στις 8 Οκτωβρίου 1973, η αντεπίθεση των Ισραηλινών στα αιγυπτιακά προγεφυρώματα στο Σινά είχε αποτύχει, με βαριές απώλειες για τα ισραηλινά τεθωρακισμένα, που είχαν προκληθεί από αντιαρματικά κατευθυνόμενα βλήματα και φορητούς εκτοξευτές ρουκετών, κάνοντας το μέλλον των αρμάτων να φαίνεται αβέβαιο. Από τότε οι απειλές για τα άρματα μάχης εξελίχθηκαν και πολλαπλασιάστηκαν, αλλά τα θηρία δεν εξαφανίστηκαν. Η θέση του παρόντος άρθρου είναι ότι αυτό συνέβη επειδή δεν έχει εξαλειφθεί ο λόγος για τον οποίο φτιάχτηκαν εξ αρχής.

Ο πόλεμος και το έδαφος

Η πολεμική δραστηριότητα μπορεί να πάρει δύο διακριτές μορφές: την άμυνα και την επίθεση. [1] Για τις χερσαίες δυνάμεις αυτό σημαίνει ότι είτε υπερασπίζονται έδαφος είτε ενεργούν για να το καταλάβουν. Το έδαφος αποτελεί τον τόπο κατοικίας των ανθρώπων και τη βάση οποιασδήποτε κρατικής κυριαρχίας. Ο πόλεμος είναι όργανο της πολιτικής και τις περισσότερες φορές οι σκοποί του περιλαμβάνουν τον έλεγχο εδάφους.

Από στρατιωτικής άποψης η κατάληψη (ή η παραχώρηση εδάφους) είναι επιθυμητή στον βαθμό που εξασφαλίζει την καταστροφή του εχθρού. Στον πόλεμο, όμως, η στρατιωτική δυνατότητα τίθεται στην υπηρεσία της πολιτικής αναγκαιότητας, έτσι το έδαφος που θα καταληφθεί, θα τύχει υπεράσπισης ή θα εγκαταλειφθεί είναι συνδυασμός των δύο. Σε κάθε περίπτωση η ισχύς εδραιώνεται στο κατεχόμενο έδαφος.

Η πολιτική μπορεί να επιδιώξει οποιονδήποτε σκοπό, στις περισσότερες, όμως, των περιπτώσεων ο έλεγχος του εδάφους είναι ο σκοπός του πολέμου, και σίγουρα είναι ο σκοπός των χερσαίων επιχειρήσεων. Ο αμυνόμενος επιδιώκει να συνεχίσει να ελέγχει το έδαφος που κατέχει, ενώ ο επιτιθέμενος να καταλάβει το έδαφος που επιθυμεί. Όπως έχει αποδειχτεί σε πάμπολλες περιπτώσεις ο έλεγχος του εδάφους ολοκληρώνεται, και μάλιστα με τρόπο που να έχει πολιτικό νόημα, μόνο όταν πεζοί στρατιώτες με φορητά όπλα έχουν κυριαρχήσει σε αυτό.

Από τον Α΄ Π.Π. έγινε φανερό ότι ο συνδυασμός της οργάνωσης του εδάφους με τα πυρά των πολυβόλων και των όπλων καμπύλης τροχιάς μπορούσε να καταστήσει το πεδίο της μάχης απροσπέλαστο για τους πεζούς. Την αδυναμία αυτή ήρθε να θεραπεύσει το άρμα μάχης, το οποίο ανέλαβε να ανοίξει δρόμο μέσα από το οχυρωμένο πεζικό, ώστε το φίλιο πεζικό, τελικά, να καταλάβει το έδαφος.

Οι χερσαίες επιχειρήσεις

Η αντιμετώπιση των αρμάτων ξεκίνησε μία διαδικασία τύπου «πέτρα – ψαλίδι – χαρτί», όπου ένα σύστημα επιδιώκει να εκμεταλλευτεί τις αδυναμίες κάποιου άλλου για να το προσβάλλει, αλλά ταυτόχρονα το ίδιο είναι ευάλωτο σε κάποιο τρίτο και χρειάζεται προστασία από κάποιο τέταρτο. Στην πορεία οι στρατοί δοκίμασαν διάφορους συνδυασμούς στη συγκρότηση τους για να πετύχουν το καλύτερο δυνατό συνεργατικό αποτέλεσμα στη μάχη.

Οι επιχειρήσεις, μπορούν να κατατμηθούν στον χώρο και στον χρόνο. Έτσι κάθε στρατιωτική μονάδα, σε ό,τι αφορά τον χώρο, μπορεί να διεξάγει επιχειρήσεις εγγύς, σε βάθος και μετόπισθεν. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, μία ομάδα πεζικού. Αυτή, διεξάγει επιχειρήσεις εγγύς με το αντίπαλο πεζικό με το οποίο ανταλλάσσει πυρά, θα μπορούσε να αναγκαστεί να διεξάγει επιχειρήσεις μετόπισθεν εάν εμφανίζονταν ξαφνικά εχθροί στα νώτα της, και θα μπορούσε να διεξάγει επιχειρήσεις σε βάθος εάν είχε κάποιο ΜΕΑΣ που μπορούσε να της δώσει εικόνα πέρα από αυτό που βλέπουν οι στρατιώτες της, και είχε και κάποιο όπλο καμπύλης τροχιάς για να προσβάλλει τον στόχο. Προφανώς, η ομάδα είναι πολύ μικρή για να είναι ένα καλό παράδειγμα, αλλά αναδεικνύει τα ζητήματα που αναφύονται.

Ο διαχωρισμός των επιχειρήσεων στον χώρο έχει νόημα για στρατιωτικές μονάδες που είναι αρκετά μεγάλες ώστε να μπορούν να διαθέσουν τμήματα για την ασφάλεια των νώτων τους και έχουν τα μέσα για να παρατηρήσουν και να προσβάλλουν στόχους πέραν της γραμμής επαφής. Αυτό που έχει σημασία εδώ είναι να γίνει κατανοητό ότι τόσο οι επιχειρήσεις μετόπισθεν όσο και οι επιχειρήσεις σε βάθος εξυπηρετούν τις επιχειρήσεις εγγύς. Οι επιχειρήσεις μετόπισθεν ασφαλίζουν τα νώτα των δυνάμεων που διεξάγουν τις επιχειρήσεις εγγύς. Οι επιχειρήσεις σε βάθος αφορούν την προσβολή εχθρικών δυνάμεων που δεν έχουν εμπλακεί, ακόμη, αλλά αναμένεται να το πράξουν. Προσβάλλοντες τες έγκαιρα διατηρείται ευνοϊκό το ισοζύγιο στην εγγύς μάχη. Η «Αεροχερσαία Μάχη», του αμερικανικού στρατού, σκόπευε, με τη χρήση Πολλαπλών Εκτοξευτών Πυραύλων, Επιθετικών Ελικοπτέρων «Απάτσι» και αεροπορικών προσβολών, να απομονώσει τις σοβιετικές μονάδες που είχαν εμπλακεί στην εγγύς μάχη από τις ακολουθούσες τους δυνάμεις, ώστε οι απομειωμένες δυνάμεις του 2^ου σοβιετικού κλιμακίου να καταφθάνουν τμηματικά και να μην μπορούν να επηρεάσουν αποτελεσματικά την εγγύς μάχη. Η εγγύς μάχη παραμένει ο πυρήνας της πολεμικής δραστηριότητας.

Η εγγύς μάχη

Η έννοια των επιχειρήσεων μετόπισθεν, εγγύς και σε βάθος αποκτά διαφορετικό νόημα ανάλογα με το κλιμάκιο της δύναμης στην οποία κάθε φορά αναφέρονται. Η εγγύς μάχη είναι ο αγώνας που διεξάγεται με όπλα ευθυτενούς τροχιάς, υποστηριζόμενος από όπλα καμπύλης τροχιάς, κατευθυνόμενα βλήματα και αεροπορικά όπλα. Η εγγύς μάχη συνιστά τη μεγαλύτερη πρόκληση για τα στρατεύματα που συμμετέχουν στον πόλεμο, απαιτεί τις μεγαλύτερες θυσίες και είναι, στις περισσότερες των περιπτώσεων, αναπόφευκτη. Γι΄ αυτό και ο όγκος των μέσων των ταξιαρχιών, που για τους περισσότερους στρατούς είναι ο βασικός σχηματισμός με τον οποίο διεξάγουν τον πόλεμο, είναι αφοσιωμένος στην εγγύς μάχη. [2]

Το άρμα μάχης γεννήθηκε για να διεξάγει την εγγύς μάχη και παραμένει αναντικατάστατο στον ρόλο του. Αυτό δεν σημαίνει ότι το άρμα δεν μπορεί να καταστραφεί, αλλά ότι οτιδήποτε άλλο δεν μπορεί να προσφέρει τον ίδιο συνδυασμό προστασίας. ισχύος πυρός και δυνατότητας κίνησης. Ένα άρμα μπορεί να καταστραφεί από έναν αντιαρματικό πύραυλο που εκτοξεύεται από ένα ημιφορτηγό ή από ένα ΜΕΑ ή από ένα ΕΕ/Π. Αλλά το ημιφορτηγό ή το ΜΕΑ ή το ΕΕ/Π δεν μπορεί να ανοίξει δρόμο μέσα από το πλέγμα κωλυμάτων και πυρών που θα έχει εγκαταστήσει ο αντίπαλος ούτε μπορεί να κρατήσει μία θέση.

Όλα αυτά είναι προφανή, αλλά οφείλεται να ειπωθούν επειδή διαχέεται η άποψη ότι χρειάζονται μόνο κατευθυνόμενα βλήματα, που θα εκτοξεύονται από πλατφόρμες χαμηλού κόστους. Επειδή η τεχνολογία δεν μας έχει εφοδιάσει ακόμη με ένα στρατιωτικό όχημα που θα μπορεί να κάνει τα πάντα, γι΄ αυτό τα διάφορα μέσα εκπομπής πυρών βελτιστοποιούνται ανάλογα με τον σκοπό που θα επιτελέσουν. Έτσι, ένας ΠΕΠ μπορεί να είναι ιδιαίτερα φονικός γι΄ αυτούς που θα υποστούν τα πυρά του, αλλά είναι και τελείως ανίκανος να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Είναι προφανές ότι τα συστήματα που επηρεάζουν τη μάχη από απόσταση δεν είναι τα καταλληλότερα για να τη διεξάγουν από κοντά. Εκεί έγκειται και το ιστορικό πλεονέκτημα των αρμάτων στις επιχειρήσεις σε βάθος. Αν και δεν μπορούν να εκπέμψουν πυρά σε μεγάλη απόσταση, εάν διαπεράσουν την αμυντική τοποθεσία έχουν πολλές πιθανότητες να βρεθούν απέναντι σε συστήματα που δεν είναι κατάλληλα για την εγγύς μάχη και να τα εξολοθρεύσουν.

Ο ελέφαντας

Πολλές από τις πολεμικές εικόνες που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο αφορούν βίντεο από ΜΕΑ που προσβάλλουν κάποιον στόχο ή βίντεο από κάποιο στοιχείο φορητού αντιαρματικού πυραύλου που προσβάλλει κάποιο τεθωρακισμένο σε απόσταση ή βίντεο από τα αποτελέσματα της προσβολής με όπλα καμπύλης τροχιάς ή αεροπορικά όπλα, άρα αυτός δεν είναι ο πόλεμος;

Είναι και αυτός, αλλά δεν είναι μόνο αυτός. Η ιστορία με τους έξι τυφλούς και τον ελέφαντα είναι διδακτική· υπήρχε περισσότερος ελέφαντας από αυτόν που έπιανε ο καθένας. Η απάντηση εδώ είναι η εξής: Τι είναι ευκολότερο να βιντεοσκοπηθεί, η βολή ενός αντιαρματικού πυραύλου από μία ασφαλή θέση ή μία μάχη εκ του συστάδην στην οποία ο βιντεολήπτης μετά από λίγο μπορεί να είναι νεκρός; Βλέπουμε αυτό που προσφέρεται, αλλά αυτό που προσφέρεται δεν είναι το άπαν όλων όσων έχουν συμβεί.

Η τεχνολογία αναδιαμορφώνει συνεχώς το πεδίο της μάχης, αλλά θέλει προσοχή στο τι είναι αυτό που αλλάζει κάθε φορά. Η παρουσία των ΜΕΑ, για παράδειγμα, σημαίνει ότι οι μονάδες μιας ταξιαρχίας βρίσκονται υπό την εχθρική παρατήρηση και υπό την απειλή της εχθρικής στοχοποίησης σε βαθμό που ήταν άγνωστος στο παρελθόν. Αυτό όμως δεν οδηγεί, ως λογικό συμπέρασμα, στην κατάργηση των μονάδων. Τουλάχιστον, κανένας στρατός δεν έχει οδηγηθεί εκεί. Αλλά, στη λήψη ενεργητικών και παθητικών μέτρων για την εξουδετέρωση των ΜΕΑ και τον περιορισμό του προσφερόμενου στόχου. Τόσο ο ρωσικός όσο και ο αμερικανικός στρατός κινούνται στην κατεύθυνση της δημιουργίας μόνιμων τακτικών συγκροτημάτων μέσα στις ταξιαρχίες, τα οποία θα ενσωματώνουν ακόμη περισσότερα μέσα υποστήριξης μάχης.

Θα μπορούσαν στο μέλλον οι στρατοί να μετατραπούν σε μικρές διάσπαρτες ομάδες με μέσα στοχοποίησης, οι οποίες θα καλούν κατευθυνόμενα βλήματα από μεγάλη απόσταση, που θα εξοντώνουν δεκάδες αρμάτων (όπως φαίνεται σε διάφορα animation); Κατ΄ αρχήν, γιατί κάποιος να έχει άρματα μάχης όταν ο αντίπαλος του θα έχει μικρύνει τόσο πολύ ώστε να μην μπορεί να οργανώσει ισχυρές αμυντικές θέσεις; Κατά δεύτερον, γιατί μόνο η μία πλευρά να έχει τη δυνατότητα παρατήρησης και βολής από απόσταση; Και κατά τρίτον, ξεχνάμε το ζητούμενο του πολέμου. Ο αμερικανικός στρατός τόσο στο Αφγανιστάν όσο και στο Ιράκ απολάμβανε τη δυνατότητα υποστήριξης με πυρά από πλατφόρμες που ήταν απρόσβλητες για τους αντιπάλους του, αλλά έχασε γιατί απέτυχε να ελέγξει το έδαφος.

Ίσως, αυτό που θα αλλάξει στο μέλλον θα να είναι η ανάληψη της εγγύς μάχης από χερσαία μη επανδρωμένα οχήματα, τα οποία θα διενεργούν τη βασική κρούση, θα υφίστανται τις απώλειες, και θα ανοίγουν δρόμο για τις δυνάμεις των ανθρώπων που θα ακολουθούν.

Σημειώσεις

[1] Έχει εξηγηθεί εδώ ότι η άμυνα ή η επίθεση αναγνωρίζονται ως τέτοιες, κάθε φορά, σε συγκεκριμένο επίπεδο του πολέμου, ενώ σε χαμηλότερο επίπεδο μπορούν να λαμβάνουν χώρα επιθετικές και αμυντικές ενέργειες.

[2] Η ρωσική μηχανοκίνητη ταξιαρχία αποτελείται από τρία τάγματα μηχανοκίνητου πεζικού, μία επιλαρχία αρμάτων, δύο μοίρες αυτοκινούμενου πυροβολικού, μία μοίρα ΠΕΠ, μία μοίρα Α-Τ Κ/Β, δύο μοίρες Α/Α πυροβολικού, ένα τάγμα εφοδιασμού, ένα τάγμα τεχνικού, ένα τάγμα διαβιβάσεων, ένα τάγμα μηχανικού, ένα λόχο Η/Π, ένα λόχο ΜΕΑΣ, ένα λόχο ΡΒΧΠ και ένα λόχο υγειονομικού. Η αμερικανική μηχανοκίνητη ταξιαρχία αποτελείται από τρία συγκροτήματα επιπέδου τάγματος αρμάτων - πεζικού, μία επιλαρχία αναγνωρίσεως, μία μοίρα αυτοκινούμενου πυροβολικού, ένα τάγμα υποστηρίξεως μάχης (μηχανικό – διαβιβάσεις – πληροφορίες – ΣΝ - ΡΒΧΠ) και ένα τάγμα υποστηρίξεως ΔΜ. Θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ότι η αμερικανική ή η ρωσική ταξιαρχία διαθέτει μέσα που στον ΕΣ βρίσκονται στο επίπεδο της μεραρχίας ή του σώματος.