Πόσο Μεγάλος Είναι ο Πόλεμος μου;

Ολλανδοί θωρακοφόροι στο Βατερλό. ΠΗΓΗ

Το παρακάτω άρθρο γράφτηκε από τον Timur Nersesov και δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο The Bridge την 3/11/2016. Είναι σύνηθες οι πόλεμοι να κατηγοριοποιούνται ως «ολοκληρωτικοί» ή «περιορισμένοι». Ο Nersesov πιστεύει ότι η διάκριση αυτή είναι τόσο ασαφής που στο τέλος στερείται νοήματος. Όταν προσπαθούμε να μπούμε σε αυτού του είδους τη συζήτηση, λέει ο Nersesov, είναι σημαντικό να αναρωτιόμαστε ποιος μετράει, τι μετράει και με ποια κριτήρια το μετράει.



Σύμφωνα με έναν πρόσφατο ορισμό οι ολοκληρωτικοί πόλεμοι είναι αυτοί «… όπου ένα έθνος ή μια κοινωνία αφιερώνει όλους τους πόρους της στην κατανίκηση του εχθρού [1]». Εάν η διάκριση των πολέμων ήταν εύκολη υπόθεση θα επιλέγαμε κάποια δεδομένα και θα τα συγκρίναμε, οπότε θα είχαμε μόνο να συμφωνήσουμε στο ποια θα ήταν αυτά τα δεδομένα. Θα ήταν οι ανθρώπινες απώλειες, τα έξοδα, το μέγεθος των στρατών, η αναλογία των αντίπαλων στρατών, το μέγεθος των εμπλεκόμενων κρατών, ο αριθμός των εμπλεκόμενων κρατών ή ο πληθυσμός τους; Υπάρχει όμως ένα πολύ συγκεκριμένο πρόβλημα στο να απαντηθούν αυτές οι ερωτήσεις: η σχετικότητα. Αυτό που για τον έναν αντίπαλο, σύμφωνα με κάποια κριτήρια, είναι ολοκληρωτικός πόλεμος μπορεί, με τα ίδια κριτήρια, να είναι περιορισμένος για τον άλλον. Έτσι δεν είναι καθόλου εύκολο να προσδιοριστεί μια οποιαδήποτε πολεμική σύγκρουση οριστικά ως της μίας ή της άλλης μορφής. Εξαιτίας αυτού του προβλήματος ο διαχωρισμός περιορισμένος/ολοκληρωτικός πόλεμος λειτουργεί ως ναρκοπέδιο για όποιον εισέρχεται σε αυτή τη συζήτηση και στα τέλος δεν μας λέει κάτι αξιόλογο. Στην πραγματικότητα μέχρι να ξεκαθαρίσουμε το ζήτημα της σχετικότητας στις μετρήσεις είναι επικίνδυνο να σκεφτόμαστε ότι το μέλλον επιφυλάσσει μόνο «περιορισμένους πολέμους» για τις ΗΠΑ και τις άλλες μεγάλες δυνάμεις, το οποίο μπορεί να δημιουργήσει μία ψευδαίσθηση παγκόσμιας ασφάλειας.

Πριν καταπιαστούμε με το ερώτημα πως μετράμε τους πολέμους πρέπει να αναρωτηθούμε για λίγο πως προσδιορίζουμε έναν πόλεμο. Αν θέσουμε την ερώτηση «Αυτός ο πόλεμος είναι ολοκληρωτικός ή περιορισμένος;» τι θα πάρουμε ως απάντηση που θα είναι χρήσιμο και για ποιον θα είναι χρήσιμο; Για να απαντήσουμε σ’ αυτό καλό είναι πρώτα να δούμε τις προσυμφωνημένες πολιτικές αντιπαραθέσεις που συνοδεύουν την κλιμάκωση προς τον πόλεμο [2]. Με μια πρώτη ματιά η πολυπλοκότητα του πολέμου καθιστά εκ των προτέρων κρίσεις για το αν ένας πόλεμος είναι ολοκληρωτικός ή όχι σχεδόν αστείες. Όμως το επιχείρημα περί «περιορισμένου πολέμου» είναι πολιτικό, σχεδιασμένο να κερδίσει πολιτική υποστήριξη, και όχι επιστημονικό· δεν στηρίζεται σε μία ομάδα σταθερών κριτηρίων η στατιστική επεξεργασία των οποίων παρέχει τα πιθανά όρια μιας σύγκρουσης [3].

Κινεζική θέση στη Σαϊγκόν το 1937.

Εάν για μια στιγμή ξεχάσουμε την πολιτική αξία που προκύπτει από την πρόβλεψη του μέγεθος των πολέμων μένουμε με την ιστορική. Μπορούμε να ξεκινήσουμε την ιστορική αναζήτηση εξετάζοντας τον Β΄ Π.Π., την πεμπτουσία του ολοκληρωτικού πολέμου, και να τον συγκρίνουμε με τους μεγάλους πολέμους που ακολούθησαν. Επικός σε κλίμακα, ο Β΄ Π.Π. σημάδεψε την κουλτούρα των ανθρώπων σε τέσσερις ηπείρους. Το μέγεθος του πολέμου ήταν αναμφισβήτητα απρόβλεπτο τον Σεπτέμβριο του 1939 όταν η φιλοδοξία των Ναζί τους οδήγησε στην Πολωνία. Ορισμένοι αναφέρουν την ιαπωνική εισβολή στην Κίνα το 1937 και από αυτό «προβλέπουν» ότι η σύγκρουση ήταν παγκόσμια. Αυτό φυσικά αποτελεί εκ των υστέρων γνώση.

Καθώς στην καρδιά του θέματος βρίσκεται η μέτρηση ας δούμε τα νούμερα. Στην κορύφωση του Β΄ Π.Π. σχεδόν το 36% του αμερικανικού ΑΕΠ διατίθονταν στην πολεμική προσπάθεια [4]. Αντίθετα οι πόλεμοι της Κορέας, του Βιετνάμ και του Ιράκ, οι οποίοι έχουν χαρακτηριστεί ως «περιορισμένοι» κατανάλωναν στην κορύφωση τους το 4,2%, το 2,3% και το 1,0% του αμερικανικού ΑΕΠ αντίστοιχα. Η διαφορά είναι εντυπωσιακή. Παρόλα αυτά το 36% του ΑΕΠ δεν ταιριάζει πάρα πολύ στην εύληπτη ιδέα του ολοκληρωτικού πολέμου. Πιθανόν δεν πρέπει να ληφθούν υπόψη μόνο κοινωνικο-οικονομικά κριτήρια.

Ας δούμε τις απώλειες τότε. Στον Β΄ Π.Π. είχαμε 15 εκατομμύρια θανάτους στο πεδίο της μάχης και 45 εκατομμύρια θανάτους αμάχων [5]. Το μερίδιο των ΗΠΑ ήταν 405.000 θάνατοι με 290.000 από αυτούς να συμβαίνουν στα πεδία των μαχών. Στην Κορέα ο συνολικός αριθμός των θανάτων ήταν 1,3 εκατομμύρια νεκροί στη μάχη και 1,6 εκατομμύρια νεκροί πολίτες [6]. Οι αμερικανικές απώλειες ήταν 33.000 στρατιώτες νεκροί [7]. Στο Βιετνάμ οι συνολικοί θάνατοι ήταν 750.000 στο πεδίο της μάχης και 625.000 άμαχοι με τις αμερικανικές απώλειες να φτάνουν τις 57.000 [8].

Με αυτά τα μέτρα το κριτήριο για τον ολοκληρωτικό πόλεμο για τις ΗΠΑ είναι να καταναλώνουν το 1/3 του ΑΕΠ τους και να συμμετέχουν με το 2% των απωλειών στη μάχη. Πέντε χρόνια αργότερα στον περιορισμένο πόλεμο της Κορέας οι ΗΠΑ διέθεσαν το 4% του ΑΕΠ τους και συμμετείχαν με το 2,5% των απωλειών. Ενώ με το οικονομικό κριτήριο η διαφορά ήταν τεράστια οι απώλειες ήταν πολύ κοντά. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι σε αυτούς τους δύο πολέμους (Β΄ Π.Π. και Κορέα) οι ΗΠΑ δεν είχαν κάποιο ιδιαίτερο τεχνολογικό προβάδισμα. Οι δυνάμεις των δύο πλευρών ήταν κατά το πλείστον συγκρίσιμες από πλευράς εξοπλισμού. Οι χαμηλές αμερικανικές απώλειες δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας ιδιαίτερης τεχνολογικής υπεροχής που υπήρχε χάρη στην χρήση πανάκριβης τεχνολογίας.

Αυτοί οι αριθμοί δείχνουν το ιδιαίτερο πρόβλημα της σχετικότητας που υπάρχει στην ιδέα του ολοκληρωτικού/περιορισμένου πολέμου. Σκεφτείτε ότι στον Πόλεμο της Κορέας το 96% των απωλειών στη μάχη αφορούσε τους άλλους (μη Αμερικανούς) συμμετέχοντες. Στην πραγματικότητα για την Κορέα (Βόρεια και Νότια) ο πόλεμος ήταν τόσο καταστροφικός όσο μπορεί να είναι ένας ολοκληρωτικός πόλεμος χωρίς πυρηνικά όπλα. Κατά τη διάρκεια του πολέμου όλη η χερσόνησος είδε εκτεταμένες μάχες. Οι θάνατοι των πολιτών έφτασαν στο 7% του συνολικού πληθυσμού.

Ρώσοι στρατιώτες στο Στάλινγκραντ. Φεβρουάριος 1943.

Σε ότι αφορά την κλίμακα ο Πόλεμος της Κορέας ήταν ολοκληρωτικός για τους Κορεάτες και περιορισμένος για τους Αμερικανούς. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τον Β΄ Π.Π. Για την Αίγυπτο ήταν περιορισμένος με την έννοια ότι περιορίστηκε σε μερικούς μήνες επιχειρήσεων στο βορειοδυτικό τμήμα της χώρας. Από την άλλη πλευρά, για τη Γερμανία και την ΕΣΣΔ ήταν ολοκληρωτικός, αδιαμφισβήτητα. Το 2003 ο Πόλεμος στο Ιράκ κατανάλωσε μόλις το 1% του αμερικανικού ΑΕΠ σε μια περίοδο εφτά ετών που περιλάμβαναν και μια παγκόσμια ύφεση, αλλά για το ίδιο το Ιράκ ο πόλεμος ήταν ολοκληρωτικός. Τους πρώτους μήνες όλο το κράτος συμμετείχε στην αντίσταση κατά της αμερικανικής εισβολής. Μετά, το κράτος έπαψε να υπάρχει μέχρι που ανασυστάθηκε όταν ολοκλήρωσε τη ζωή της η Συμμαχική Προσωρινή Αρχή.

Έχει εκφραστεί η άποψη ότι οι περιορισμένοι πόλεμοι προσδιορίζονται έτσι από το κόστος τους [9]. Φαινομενικά αυτά το κόστος αφορά περισσότερο την αντικατάσταση μέσων όπως αεροσκάφη πέμπτης γενιάς και σύγχρονα πλοία. Το δεύτερο τετράμηνο του 2016 το αμερικανικό ΑΕΠ ήταν 18 τρισεκατομμύρια δολάρια περίπου [10]. Το κριτήριο για τον ολοκληρωτικό πόλεμο για τις ΗΠΑ που τέθηκε παραπάνω απαιτεί να δεσμεύουν περισσότερο από 30% του ΑΕΠ τους στην πολεμική προσπάθεια. Για να εκπληρωθεί αυτό το κριτήριο οι ΗΠΑ θα έπρεπε να αντιμετωπίσουν μία τέτοια πρόκληση που μόνο μια παγκόσμια συμμαχία εναντίον τους θα ήταν ικανή να την παρέχει. Σε όλα τα άλλα σενάρια οι ΗΠΑ θα μπορούσαν εύκολα να εμπλακούν σε σχετικά ολοκληρωτικούς πολέμους που ενώ θα ήταν περιορισμένοι για τις ίδιες θα συνιστούσαν υπαρξιακές προκλήσεις για τους αντιπάλους αλλά και για τους συμμάχους τους.  Στην πραγματικότητα σχετικά ολοκληρωτικοί πόλεμοι είναι ο τρόπος λειτουργίας μας, το Ιράκ και η Λιβύη κατέρρευσαν ως κράτη εξαιτίας των στρατιωτικών μας επιχειρήσεων. Στο Βιετνάμ και στην Κορέα οι επιχειρήσεις μας ήταν αμυντικές και σκόπευαν, στην αρχή, να αποτρέψουν την κατάρρευση αυτών των κρατών για τα οποία η απειλή ήταν υπαρξιακή [11].

Έχει υποστηριχθεί ότι «Οι περιορισμένοι πόλεμοι υπήρχαν πάντα και τα κράτη συχνά είχαν χρησιμοποιήσει μέρος μόνο των δυνάμεων τους για να πετύχουν σκοπούς που ήταν λιγότερο σημαντικοί από την επιβίωση τους». Με αυτή τη λογική η λίστα των πραγματικά περιορισμένων πολέμων που διεξήγαγαν οι ΗΠΑ είναι μικρή. Ο Πόλεμος του Κόλπου ήταν πιθανόν ο μεγαλύτερος. Αναμφίβολα ο πόλεμος αυτός ήταν περιορισμένος και για τις δύο πλευρές καθώς πολέμησαν για ένα σκοπό που δεν ήταν η πρωτεύουσα του αντιπάλου τους. Με τα ίδια μέτρα όμως για το Κουβέιτ ο πόλεμος ήταν ολοκληρωτικός. Αλλά ο Πόλεμος του Κόλπου είναι το πλησιέστερο παράδειγμα που μπορούμε να βρούμε για έναν πραγματικά περιορισμένο πόλεμο για όλες τις πλευρές. Η εκστρατεία στο Κόσσοβο επίσης μπαίνει σε αυτή τη λίστα. Οι πόλεμοι αυτοί ομοιάζουν επειδή ήταν αρκετά ακριβοί και για τους Ιρακινούς και τους Σέρβους. Όμως οι σκοποί που τέθηκαν τους διαφοροποιούν μεταξύ τους. Περιορισμένοι σκοποί όπως «ελευθερώστε το Κουβέιτ» και «προστατέψτε το Κόσσοβο» είναι το στοιχείο διαφοροποίησης, όχι τα κόστη. Στο Κουβέιτ οι ΗΠΑ παρέταξαν τη μεγαλύτερη χερσαία δύναμη από τον Β΄ Π.Π. όμως το κόστος για τις ΗΠΑ ήταν μόλις 0,3% του ΑΕΠ τους. Στο Κόσσοβο το μεγαλύτερο μέρος του κόστους ήταν καύσιμα και πυρομαχικά. Τέλος, λάβετε υπόψη ότι όλα αυτά αναφέρονται στις ΗΠΑ. Μεταξύ μικρότερων κρατών οι ολοκληρωτικοί πόλεμοι είναι πιθανότεροι στο μέλλον, σύμφωνα με κάποιες απόψεις.

Κατεστραμμένα οχήματα του ιρακινού στρατού στην κοιλάδα του Ευφράτη κατά τη διάρκεια της επιχείρησης Desert Storm.

Ας δούμε το παρακάτω επιχείρημα. «Εάν το κόστος της απώλειας ενός LCS ή ενός F-35 σε κάποια εκστρατεία η οποία έχει ελάχιστη επίδραση στα συμφέροντα των ΗΠΑ είναι πολύ υψηλό, πιθανόν οι ΗΠΑ να θελήσουν να εμπλακούν σε λιγότερες συγκρούσεις ανά τον κόσμο [14]». Το κόστος των σύγχρονων όπλων μπορεί να φαίνεται υψηλό στους ετήσιους προϋπολογισμούς μιας και δεν υπάρχει ολοκληρωτικός πόλεμος. Οι μάχες των πολιτικών για τον προϋπολογισμό μπορεί να δίνουν την εντύπωση ότι είμαστε φτωχή χώρα. Όμως η πραγματικότητα του πως τελειώσαμε τους πολέμους στους οποίους μπήκαμε, τι κόστισαν σε ανθρώπους και υλικό και τι επίδραση είχαν οι πόλεμοι αυτοί σε όλους τους συμμετέχοντες κάνει την έκφραση «περιορισμένος πόλεμος» χρήσιμη μόνο στην επιδίωξη πολιτικών σκοπών. Δεν παρέχει μία αναλυτική βάση για την αξιολόγηση πιθανών συγκρούσεων με οποιαδήποτε αντικειμενική έννοια ή στο να κάνουμε προβλέψεις για τη φύση των μελλοντικών πολέμων. Το πόσο ολοκληρωτικός είναι ένας πόλεμος είναι σχετικό.

Σημειώσεις

[1] Bertram, Ian. «The Return of Limited War», The Strategy Bridge, 13 Σεπτεμβρίου 2016, http://www.thestrategybridge.com/the-bridge/2016/9/13/the-return-of-limited-war

[2] Shanker, Thom. «New Strategy Vindicates Ex-Army Chief Shinseki», New York Times, 12 Ιανουαρίου 2007, http://www.nytimes.com/2007/01/12/washington/12shinseki.html?_r=0

[3] Ακόμη και αν μία τέτοια πρόβλεψη είναι δυνατή,οι πιθανότητες επιτυχίας θα ήταν εξαιρετικά χαμηλές. Δείτε Gilpin, Dawn, Murphy, Priscilla. Crisis Management in a Complex World, Chapters 3 & 4, Σεπτέμβριος 2008, Oxford Scholarship Online http://10.1093/acprof:oso/9780195328721.001.0001

[4] Cordesman, Anthony. «OCO Spending and the Uncertain Cost of America’s Wars», Slide 12, Center for Strategic & International Studies (CSIS), 09 Μαΐου 2016 https://csis-prod.s3.amazonaws.com/s3fs-public/publication/160510_OCO_US_Wars2.pdf

[5] «By the Numbers: World-Wide Deaths», The National World War 2 Museum, New Orleans, http://www.nationalww2museum.org/learn/education/for-students/ww2-history/ww2-by-the-numbers/world-wide-deaths.html?referrer=https://www.google.com/

[6] «America’s Wars: U.S. Casualties and Veterans»

http://www.infoplease.com/ipa/A0004615.html

[7] «Korean War Fast Facts», CNN, 21 Ιουνίου 2016 http://www.cnn.com/2013/06/28/world/asia/korean-war-fast-facts/

[8] «Vietnam War Casualties»,

https://en.wikipedia.org/wiki/Vietnam_War_casualties

[9] Bertram.

[10] U.S. Bureau of Economic Analysis,

http://www.bea.gov/newsreleases/national/gdp/gdpnewsrelease.htm

[11] Με αυτό το κριτήριο ο Πόλεμος στο Βιετνάμ υπήρξε ήττα καθώς δεν αποτρέψαμε την κατάρρευση του Νοτίου Βιετνάμ. Πιθανόν απλώς την καθυστερήσαμε. Όμοια στην περίπτωση της Νοτίου Κορέας ήταν περισσότερο νίκη παρά ισοπαλία με δεδομένο ότι ο σκοπός που είχε τεθεί ήταν να αποτραπεί η κατάρρευση της.

[12] Bertram.

[13] ό.π., Cordesman

[14] ό.π., Bertram