Πέντε Διδάγματα από τους Ισραηλινούς Πολέμους στη Γάζα

Γράφει ο Raphael S. Cohen στον ιστότοπο War on the Rocks.

«Θέλουμε να τους σπάσουμε τα κόκαλα χωρίς να τους στείλουμε στο νοσοκομείο».

Ισραηλινός αναλυτής, Τελ Αβίβ, 22 Μαΐου 2016.

Το Ισραήλ αντιμετωπίζει ένα μοναδικό στρατηγικό δίλλημα στα δυτικά σύνορα του. Από τότε που η ισλαμιστική, παραστρατιωτική, οργάνωση Hamas κυριάρχησε στη Γάζα το 2007 το Ισραήλ έχει εμπλακεί σε μία συνεχή κατάσταση βιαιοπραγιών μαζί της. Η χαμηλής έντασης βία έχει κλιμακωθεί τρεις φορές σε πλήρεις πολεμικές ενέργειες με τις επιχειρήσεις: «Cast Lead» (2009), «Pillar of Defense» (2012) και «Protective Edge» (2014). Όμως, όσο και αν απεχθάνεται το Ισραήλ τη Hamas δεν μπορεί απλά να τη ξεφορτωθεί επειδή δεν θέλει το ίδιο να κυβερνήσει τη Γάζα και επειδή φοβάται τι θα επακολουθούσε. Η στρατηγική πρόκληση είναι να αποτρέψει τη βία της Hamas χωρίς να αμφισβητήσει τον έλεγχο της επί της λωρίδας ή όπως το διατύπωσε ο ανωτέρω αναλυτής «να της σπάσει τα κόκαλα χωρίς να τη στείλει στο νοσοκομείο».

Οι προκλήσεις για το Ισραήλ στη Γάζα μεγεθύνονται από δύο επιπλέον παράγοντες. Ενώ το Ισραήλ, οι ΗΠΑ και άλλοι θεωρούν τη Hamas τρομοκρατική οργάνωση αυτή κυβερνά τη Γάζα ως ψευδο-κράτος – κάνοντας έτσι τη Hamas έναν κλασικό υβριδικό δρώντα με δυνατότητες πέρα από αυτές που έχουν άλλες τρομοκρατικές ομάδες. Επιπλέον, η Γάζα είναι από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές στον κόσμο αναγκάζοντας τις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις (IDF) να αντιμετωπίσουν έναν αντίπαλο που βρίσκεται ανάμεσα στον πληθυσμό.

Οι επιχειρήσεις της IDF στη Γάζα παρέχουν ένα δείγμα των προκλήσεων που προηγμένοι στρατιωτικοί οργανισμοί αντιμετωπίζουν όταν αντιπαρατίθενται με αποφασισμένους, ευπροσάρμοστους, υβριδικούς αντιπάλους σε αστικό περιβάλλον. Η τελευταία ισραηλινή επιχείρηση, η 51 ημερών Επιχείρηση «Protective Edge», μας παρέχει πέντε βασικά διδάγματα που μπορούν να εφαρμοστούν πολύ πέρα από τη Γάζα.

Δίδαγμα 1: Η αεροπορική ισχύς αντιμετωπίζει σοβαρούς περιορισμούς σε πυκνοκατοικημένες περιοχές

Στις αρχές του 2010 το Ισραήλ έπεσε θύμα αυτού που ο Eliot Cohen αποκάλεσε «το πέπλο μυστηρίου της αεροπορικής ισχύος». Αντλώντας από τις αμερικανικές εμπειρίες ο Cohen υποστήριξε ότι ο αεροπορικός βομβαρδισμός ακριβείας φαινόταν ότι προσέφερε μία στρατηγική πανάκεια, επιτρέποντας στους διαμορφωτές της πολιτικής να επιτυγχάνουν στρατηγικούς σκοπούς χωρίς να καταβάλουν το αντίτιμο σε αίμα και χρήμα:

Η αεροπορική ισχύς είναι μία ασυνήθιστα δελεαστική μορφή στρατιωτικής ισχύος εν μέρει γιατί όπως οι σύγχρονες ερωτικές σχέσεις προσφέρει ικανοποίηση χωρίς δέσμευση.

Αλλά ο Cohen είπε ότι αυτή η αίσθηση ήταν ψεύτικη. Στην πραγματικότητα, είπε, τα αποτελέσματα της αεροπορικής ισχύος είναι περιορισμένα και οι αεροπορικές επιδρομές δεν μπορούν να μεταβάλλουν την «εγγενή αταξία και θηριωδία» των πολέμων.

Το Ισραήλ έπρεπε να ξαναδιδαχθεί αυτό το μάθημα στη Γάζα. Για πολλούς Ισραηλινούς στρατηγιστές η Επιχείρηση «Pillar of Defense» εδραίωσε αυτό το πέπλο μυστηρίου όταν μετά από οχτώ ημέρες αεροπορικών επιδρομών φάνηκε ότι οι επιθέσεις με ρουκέτες από τη Hamas σταμάτησαν. Αυτό το συμπέρασμα αποδείχθηκε λανθασμένο. Μπορεί τα αεροσκάφη να προσέβαλλαν με επιτυχία ηγέτες της Hamas και θέσεις ανεφοδιασμού όμως δεν ήταν αυτός ο λόγος που η επιχείρηση ήταν τόσο σύντομη ή η αιτία της εύθραυστης ηρεμίας που ακολούθησε. Τελικά, η κατάπαυση του πυρός οφείλονταν στην επιτυχία της διπλωματίας και συγκεκριμένα στις προσπάθειες του τότε προέδρου της Αιγύπτου Mohamed Morsi. Έτσι, όταν οι πολιτικές συνθήκες άλλαξαν μετά από δύο περίπου χρόνια ένας άλλος πόλεμος ξέσπασε στη Γάζα.

Το 2014 η Επιχείρηση «Protective Edge» διέλυσε τη ψευδαίσθηση της αεροπορικής παντοδυναμίας. Στην πρώτη φάση αυτής της Επιχείρησης που διήρκεσε από τις 8 – 16 Ιουλίου η ισραηλινή αεροπορία προσπάθησε να επαναλάβει την ενέργεια της στην Επιχείρηση «Pillar of Defense» και πραγματοποίησε περίπου 1.700 εξόδους. Και όμως, οι αεροπορικές επιδρομές από μόνες τους απέτυχαν να βάλουν τέλος στις επιθέσεις με ρουκέτες από τη Γάζα. Επίσης απέτυχαν να αντιμετωπίσουν τη νέα τακτική της Hamas, τα τούνελ στα ισραηλινά σύνορα, καθώς αυτά ήταν υπόγεια και οι έξοδοι τους δεν ήταν ορατοί από την αεροπορική παρατήρηση. Στο τέλος η αεροπορική ισχύς απέτυχε να τερματίσει τη σύγκρουση και η IDF έμαθε με τον δύσκολο τρόπο ότι κάποιοι στόχοι έπρεπε να καταστραφούν στο έδαφος.

Δίδαγμα 2: Οι χερσαίες επιχειρήσεις σε αστικές επιχειρήσεις δεν είναι ποτέ αναίμακτες

Ως επί το πλείστον η IDF διατήρησε την επίθεση της περιορισμένη αλλά ακόμη κι έτσι δεν μπορούσε να αποφύγει τις απώλειες. Η μάχη της Shuja’iya το καταδεικνύει αυτό, πιθανόν με τον καλύτερο τρόπο. Η Shuja’iya ήταν μία πυκνοκατοικημένη συνοικία της Πόλης της Γάζας και προπύργιο της Hamas. Μετά από τρεις ημέρες ρίψης φυλλαδίων που προειδοποιούσαν για την επικείμενη επιχείρηση η IDF επιτέθηκε τη νύχτα της 19^ης Ιουλίου για να καταστρέψει έξι διασυνοριακά τούνελ. Όταν ένα ισραηλινό ΤΟΜΠ έπαθε βλάβη άνδρες της Hamas που ενέδρευαν σκότωσαν τους επτά επιβαίνοντες. Οι Ισραηλινοί που προσπάθησαν να φτάσουν στο ΤΟΜΠ συνάντησαν ισχυρή αντίσταση, οι απώλειες άρχισαν να αυξάνονται και η κατάσταση χειροτέρεψε. Ο ταξίαρχος που διοικούσε την επιχείρηση τραυματίστηκε και υπήρξε ανάγκη να διακομισθεί. Η IDF απάντησε με μαζικά πυρά, βάλλοντας τουλάχιστον 600 βλήματα πυροβολικού και ρίχνοντας τουλάχιστον εκατό τόνους βομβών για να εξουδετερώσουν τους μαχητές της Hamas. Στο τέλος, στη μάχη, σκοτώθηκαν τουλάχιστον 13 Ισραηλινοί στρατιώτες και 65 Παλαιστίνιοι μαχητές και πολίτες και εκατοντάδες περισσότεροι τραυματίστηκαν. Η ένταση της βίας εξέπληξε ακόμη και κάποιους έμπειρους παρατηρητές. Μετά τη μάχη ο Υπουργός John Kerry, βετεράνος του Βιετνάμ ο ίδιος, παρατήρησε «Είναι μία κόλαση μάχης από σημείο σε σημείο».

Δυστυχώς, οι εμπειρίες της IDF στη Γάζα δεν είναι μοναδικές. Οι ΗΠΑ πήραν τα ίδια μαθήματα στο Μογκαντίσου της Σομαλίας το 1993 ή πιο πρόσφατα το 2004 στη Μάχητης Φαλούζα και το 2008 στη Μάχη της Σαντρ στο Ιράκ. Παρά τις προόδους της τεχνολογίας στις πληροφορίες και στα πυρομαχικά ακριβείας που είναι διαθέσιμα στους σύγχρονους Δυτικούς στρατούς όταν συμβατικές δυνάμεις αντιμετωπίζουν αποφασισμένη αντίσταση σε κατοικημένο τόπο το αποτέλεσμα δεν είναι ποτέ μία αναίμακτη επιχείρηση.

Δίδαγμα 3: Οι Δυτικοί στρατοί δεν μπορούν να ξεφύγουν από τον «νομικό πόλεμο»

Εν μέρει επειδή οι χερσαίες επιχειρήσεις είναι εγγενώς αιματηρές υποθέσεις είναι σχεδόν αναπόφευκτο ότι η μάχη θα μεταφερθεί από το πεδίο στα δικαστήρια. Ο Αμερικανός πρώην αεροδίκης Charles Dunlap ονόμασε αυτό το φαινόμενο «νομικό πόλεμο (lawfare)» περιγράφοντας το ως «τη στρατηγική της χρησιμοποίησης (ή της κακής χρησιμοποίησης) του νόμου ως υποκατάστατου των παραδοσιακών στρατιωτικών μέσων για να επιτευχθεί ένας επιχειρησιακός σκοπός». Κατά τη διάρκεια των πολέμων του Ισραήλ στη Γάζα η IDF έγινε γνώστης αυτής της διάστασης του πολέμου.

Οι προσπάθειες της IDF να αντιμετωπίσει τον «νομικό πόλεμο» εξελίχθηκαν κατά τη διάρκεια των πολέμων στη Γάζα. Έστειλε δικηγόρους ως νομικούς συμβούλους σε χαμηλότερα κλιμάκια της διοίκησης και τους ενσωμάτωσε στη διαδικασία στοχοποίησης. Έλαβε μέτρα, κεντρικά διαχειριζόμενα από την ανώτατη ηγεσία, για να καθοριστούν τα «αποδεκτά» επίπεδα πρόκλησης παράπλευρων απωλειών. Η IDF πειραματίστηκε ενεργώντας προληπτικό «νομικό πόλεμο» δικαιολογώντας από πριν γιατί οποιαδήποτε επιχείρηση ήταν εντός των νομικών ορίων. Και όμως, όπως έχουν παραδεχθεί αξιωματικοί της IDF, μπορεί οι ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις να μην έχουν κερδίσει τη «νομική μάχη». Το Ισραήλ βρέθηκε στο μικροσκόπιο τόσο από ΜΚΟ όσο και από τον ΟΗΕ μετά την Επιχείρηση «Protective Edge» το 2014 όπως έγινε και στους προηγούμενους πολέμους στη Γάζα.

Αν και για πολλούς λόγους το Ισραήλ βρίσκεται στο επίκεντρο της διεθνούς νομικής προσοχής όλοι οι Δυτικοί στρατοί προσπαθούν να βρουν απαντήσεις στις προκλήσεις του «νομικού πολέμου». Αν και οι ΗΠΑ είναι σχετικώς περισσότερο απρόσβλητες από τον «νομικό πόλεμο» από ότι το Ισραήλ –ο Αμερικανός πρέσβης στον ΟΗΕ Nikki Haley κατηγόρησε το Συμβούλιο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (UNHRC) για «χρόνια αντι-ισραηλινή προκατάληψη»- αντιμετωπίζουν και αυτές παρόμοια κριτική για κατάχρηση δύναμης στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στη Συρία και αλλού.

Δίδαγμα 4: Η αστική μάχη δεν μπορεί να αποφευχθεί

Εάν η αεροπορική ισχύς είναι αναποτελεσματική και οι χερσαίες επιχειρήσεις αιματηρές και πιθανόν να οδηγήσουν στο δικαστήριο, μπορούν οι στρατοί απλώς να εξουδετερώσουν την απειλή που μπορεί να υποκρύπτεται σε κατοικημένες περιοχές κι έτσι να αποφύγουν τον πόλεμο μέσα σε τέτοιες περιοχές εντελώς; Ως ένα βαθμό το Ισραήλ προσπάθησε αυτή την προσέγγιση με την ανάπτυξη του Iron Dome που προστάτευε μεγάλο μέρος του πληθυσμού του από τις επιθέσεις με ρουκέτες της Hamas και έτσι μείωνε την πίεση για τη διεξαγωγή περισσότερο επιθετικών στρατιωτικών επιχειρήσεων. Αυτή η προσέγγιση όμως πήγε μέχρις ενός ορισμένου σημείου. Οι επιθέσεις με ρουκέτες της Hamas –ακόμη και αν οι περισσότερες εξουδετερώνονταν από το Iron Dome- εξακολουθούσαν να αναγκάζουν τους Ισραηλινούς να τρέχουν σε καταφύγια και να διαταράσσουν την καθημερινή ζωή των πολιτών. Επιπλέον το Iron Dome δεν μπορεί να αντιμετωπίσει άλλες απειλές όπως οι επιθέσεις από τα τούνελ. Τελικά, όσο δεν υπάρχει ειρηνευτική συμφωνία ανάμεσα στο Ισραήλ και στη Hamas η IDF θα πρέπει να πολεμήσει στη Γάζα είτε το θέλει είτε όχι.

Οι ΗΠΑ έφτασαν σε παρόμοιο συμπέρασμα. Ο αρχηγός του αμερικανικού στρατού Στρατηγός Mark Milley παρατήρησε πέρσι:

Μπορώ να πω με μεγάλη σιγουριά ότι στο μέλλον ο αμερικανικός στρατός θα πολεμήσει σε αστικές περιοχές. Πρέπει να επανδρώσουμε, να οργανώσουμε, να εκπαιδεύσουμε και να εξοπλίσουμε τη δύναμη που θα επιχειρήσει σε κατοικημένες περιοχές, πυκνοκατοικημένες περιοχές, και αυτό θα απαιτήσει σημαντική αλλαγή. Δεν είμαστε οργανωμένοι γι΄ αυτό τώρα.

Μπορεί ο αμερικανικός στρατός να μην θέλει να πολεμήσει μέσα σε πόλεις, όπου η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού της Γης θα ζει στο μέλλον, όμως, σύμφωνα με την εκτίμηση του Milley εκεί είναι το μέρος όπου θα γίνουν οι μελλοντικοί πόλεμοι.

Το άπιαστο Δίδαγμα: Μετατρέποντας την επιτυχία σε διαρκή νίκη

Μετά από μία δεκαετία επιχειρήσεων στη Γάζα η IDF αποκόμισε πολλά διδάγματα για τον αστικό πόλεμο εναντίον ενός υβριδικού αντιπάλου αλλά τουλάχιστον ένα της διαφεύγει – πώς να μετατρέψει την επιχειρησιακή επιτυχία σε διαρκή νίκη. Οι περιορισμένοι πόλεμοι έφεραν περιόδους σχετικής ηρεμίας στο Ισραήλ αλλά όχι διαρκή λύση και η βία συνεχίζεται.

Με τις επιχειρήσεις στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν και στη Λιβύη ακόμη νωπές στην αμερικανική, στρατηγική, συλλογική, μνήμη οι προκλήσεις της αλλαγής καθεστώτων είναι πολύ καλύτερα γνωστές σήμερα. Όμως μερικές φορές παραγνωρίζονται οι εγγενείς δυσκολίες της διεξαγωγής περιορισμένων πολέμων. Ευτυχώς για τις ΗΠΑ δεν υπάρχει κάτι ανάλογο με τη Γάζα στα σύνορα τους. Όμως σ΄ ένα κόσμο γεμάτο με αντιπαθείς δρώντες, όπου η αλλαγή καθεστώτος μπορεί πλέον να μην αποτελεί επιλογή, θα πρέπει και οι ΗΠΑ να μάθουν πώς να σπάσουν κόκαλα χωρίς να στείλουν κόσμο στο νοσοκομείο.

Σχετικές αναρτήσεις

Άρματα Μάχης, Υβριδικός Πόλεμος και η Πρόσφατη Ισραηλινή Εμπειρία (ΙΙ)