Γιατί η Ανατολική Συρία Είναι Σημαντική για Όλους στη Μέση Ανατολή

Οι επιδιώξεις των ανταγωνιστικών δυνάμεων στην ανατολική Συρία. –Του Seth Frantzman στο The Jerusalem Post. 

Η ανακοίνωση του προέδρου Τραμπ ότι αποσύρει τις αμερικανικές δυνάμεις από τη Συρία άφησε πολλά ερωτηματικά. Η ανατολική Συρία είναι μία μεγάλη και στρατηγικής σημασίας περιοχή, μεταξύ Τουρκίας και Ιράκ. Ιστορικά, υπήρξε μία παραμελημένη περιοχή της Συρίας. Καθώς οι ΗΠΑ φεύγουν, η απειλή της σύγκρουσης αιωρείται πάνω από τα κεφάλια των εκατομμυρίων κατοίκων της, οι οποίοι αναρωτιούνται τι θα επακολουθήσει.

Η περιοχή που αφήνουν οι Αμερικανοί, η ανατολική Συρία, διαχωρίζεται από την υπόλοιπη Συρία από τον ποταμό Ευφράτη και περιλαμβάνει την επαρχία της Hasakah και μέρος των επαρχιών της Ράκκα και της Deir ez-Zor. Η μόνη εξαίρεση είναι μια μικρή περιοχή πέρα από τον Ευφράτη, όπου βρίσκεται η πόλη Manbij στη βόρεια Συρία. Η ανατολική Συρία ένιωσε έντονα τα αποτελέσματα της ανόδου του Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ) το 2013. Πριν από αυτό τα κουρδικά μέρη αυτής της περιοχής ήταν εγκαταλειμμένα από την κυβέρνηση Άσαντ. Μετά το 1962 η Συρία αφαίρεσε την υπηκοότητα από 120.000 Κούρδους. Η κυβέρνηση Άσαντ καταπίεζε τους κουρδικούς πληθυσμούς με τη δικιά της εκδοχή του αραβικού εθνικισμού, αφαιρώντας από πολλούς όχι μόνο την υπηκοότητα, αλλά και την ίδια τη γη τους και επιδιώκοντας να εγκαταστήσει Άραβες στη θέση τους. Κουρδικές πόλεις μετονομάστηκαν με αραβικά ονόματα. Η καταπίεση δημιούργησε έχθρα που οδήγησε σε εξεγέρσεις το 2004 στο Qamishli.

Σε άλλες περιοχές της ανατολικής Συρίας, και ειδικά κατά μήκος της κοιλάδας του Ευφράτη, μία διαφορετική δυναμική αναπτύχθηκε. Κι αυτό γιατί εκεί υπάρχουν οι μοναδικές πετρελαιοπηγές της χώρας και με τις κυβερνητικές επενδύσεις στην περιοχή της Deir ez-Zor κάποιες περιοχές επωφελήθηκαν. Όμως, άλλες αραβικές φυλές, πιο κάτω στην κοιλάδα, ένιωθαν πιο κοντά στο Ιράκ παρά στη Δαμασκό. Αναφορές έλεγαν ότι κάποιοι άνθρωποι είχαν στα σπίτια τους φωτογραφίες του Σαντάμ Χουσεΐν και όχι του Άσαντ. Μετά την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003 η αστάθεια απλώθηκε κατά μήκος των συνόρων της Συρίας με το Ιράκ, καθώς αντάρτες και ξενόφερτοι μαχητές χρησιμοποιούσαν τη Συρία ως διάδρομο για να φτάσουν στο Ιράκ.

Η Βαγδάτη παραπονιόταν στη Δαμασκό για τους μαχητές που έμπαιναν από τη Συρία, αλλά η Συρία δεν επεδίωξε να συγκρατήσει τις ροές αυτές, είτε από διάθεση να αντιπαρατεθεί στους Αμερικανούς, είτε από την ελπίδα ότι κάποιοι από τους ισλαμιστές εξτρεμιστές που συνεχώς αυξάνονταν μεταξύ των ανταρτών θα έμπαιναν στο Ιράκ και δεν θα έμεναν στη Συρία για να ενοχλήσουν το καθεστώς Άσαντ. Η κατάσταση αυτή όμως γύρισε μπούμερανγκ μετά την έναρξη του συριακού εμφυλίου, όταν τα δίκτυα των εξτρεμιστών, που δημιουργήθηκαν στην κοιλάδα του Ευφράτη, χρησιμοποιήθηκαν για να επιτεθούν στο συριακό καθεστώς. Το ΙΚ εκμεταλλεύτηκε αυτή την αστάθεια και αναδύθηκε στη Ράκκα το 2013 εξαιτίας της.

Η ανατολική Συρία είναι μία μεγάλη περιοχή, διπλάσια από την έκταση του Ισραήλ, πλούσια σε πλουτοπαραγωγικές πηγές. Έχει πετρέλαιο στο νότο, κοντά στον Ευφράτη, και σιτάρι και γεωργικά προϊόντα στα βόρεια κατά μήκος των συνόρων με την Τουρκία. Είναι όμως αραιοκατοικημένη σε πολλές περιοχές, που είναι έρημος. Συνολικά, ο πληθυσμός της είναι αρκετά εκατομμύρια και έχει υποστεί δραματικές αλλαγές εξαιτίας του πολέμου με το ΙΚ. Η Ράκκα απελευθερώθηκε το φθινόπωρο του 2017· είναι ακόμη ερείπια και η ανεύρεση πτωμάτων συνεχίζεται. Το Γραφείο Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων του ΟΗΕ, για παράδειγμα, εντόπισε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους στην ανατολική Συρία το 2018 που είχαν ανάγκη ανθρωπιστικής βοήθειας.

Η ξηρασία επίσης χτύπησε κάποιες περιοχές. Ένας χάρτης της περιοχής του 2017 από την Αμερικανική Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης δείχνει ότι οι άνθρωποι χρειάζονταν τα πάντα, από βασικά είδη διατροφής, μέχρι κατάλυμα και καθαρό νερό. Αυτό ήταν αλήθεια στις κουρδικές περιοχές και στις περιοχές που απελευθερώθηκαν από το ΙΚ το 2016-2017. Στην επαρχία Hasakah ΜΚΟ από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας βοήθησαν χιλιάδες οικογένειες δίνοντας τους σπόρους για να καλλιεργήσουν δημητριακά.

Η σχετική ασφάλεια και ηρεμία που ήταν αναγκαία για να υλοποιηθούν οι παραπάνω δράσεις κατέστη δυνατή χάρη στο SDF και στη συνεργασία του με την υπό αμερικανική ηγεσία Συμμαχία. Μαζί νίκησαν το ΙΚ κατά μήκος μιας τεράστιας έκτασης στην ανατολική Συρία. Πριν την επέμβαση των ΗΠΑ το 2014 ως επί το πλείστον κουρδικές περιοχές πολιορκήθηκαν από το ΙΚ, το οποίο είχε κατακτήσει μία τεράστια περιοχή στη Συρία και στο Ιράκ και εξουσίαζε εκατομμύρια ανθρώπους. Τελικά, το SDF, το οποίο παρήχθη από το YPG, μεγάλωσε ως ένοπλη δύναμη που αποτελούνταν από Άραβες, Κούρδους και άλλα στοιχεία. Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι το YPG είναι η συριακή έκδοση του ΡΚΚ, το οποίο η ίδια και οι ΗΠΑ έχουν χαρακτηρίσει τρομοκρατική οργάνωση.

Η ανατολική Συρία είχε την ιδιαιτερότητα να μην κολλάει στις συμμαχίες που σχηματίζονταν στην περιοχή. Μία συμμαχία είναι υπό την ηγεσία του Ιράν και περιλαμβάνει τη συριακή κυβέρνηση, τη Χεζμπολλά, τις σιιτικές παραστρατιωτικές οργανώσεις στο Ιράκ και τους Χούθις στον Λίβανο. Μία άλλη συμμαχία αποτελείται από την Τουρκία, το Κατάρ και τμήματα της συριακής αντιπολίτευσης. Μία τρίτη συμμαχία αποτελείται από τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), το Μπαχρέιν και την Αίγυπτο. Κάθε χώρα στη Μέση Ανατολή δεν είναι απαραίτητα προσκείμενη σε κάποια από τις τρεις συμμαχίες, αλλά οι περισσότερες αραβικές χώρες, όπως η Ιορδανία, το Ομάν, το Κουβέιτ, η Παλαιστινιακή Αρχή και άλλες είναι πιο κοντά στο Ριάντ, παρά στην Άγκυρα ή στην Ντόχα.

Καθώς ο ρόλος των ΗΠΑ στην ανατολική Συρία μεγάλωνε το 2017 και το 2018 κάποιοι στην κυβέρνηση Τραμπ το είδαν ως ευκαιρία να υπονομεύσουν τον ρόλο του Ιράν στη Συρία. Αμερικανοί αξιωματούχοι έλεγαν ότι οι ΗΠΑ θα παρέμειναν για πολλά χρόνια για να ανοικοδομήσουν και να σταθεροποιήσουν την περιοχή, ώστε το ΙΚ να μην επιστρέψει και το Ιράν να μην επεκτείνει την επιρροή του. Όμως, ο Τραμπ έβλεπε την αμερικανική εμπλοκή στην ανατολική Συρία μέσα από το πρίσμα του 2011. Είπε, στην ομιλία του στο Ιράκ στις 25 Δεκεμβρίου, ότι η Αμερική πήγε στη Συρία με την υπόθεση ότι θα έμενε για τρεις μήνες και τελικά έμεινε για σχεδόν οχτώ χρόνια. Όταν ήρθε η ανακοίνωση του προέδρου για την αποχώρηση, στις 19 Δεκεμβρίου, η άποψη που κυκλοφορούσε ευρέως ήταν ότι οι ΗΠΑ θα έμεναν στην ανατολική Συρία τουλάχιστον μέχρι το 2021.

Αυτό έχει αφήσει μία μεγάλη περιοχή στην ανατολική Συρία «διαθέσιμη» στα ισχυρά γειτονικά κράτη. Το φαινόμενο να διοικείται η ανατολική Συρία από το SDF προέκυψε από την αστάθεια της αραβικής άνοιξης, κατά τη διάρκεια της οποίας η ανατολική Συρία κατέστη ακυβέρνητη, όπως περιοχές στην Υεμένη και στη Λιβύη. Η εξουσία της συριακής κυβέρνησης στην περιοχή χάθηκε κι έτσι το YPG μπόρεσε να καταλάβει τμήματα της επαρχίας Hasakah το 2012 και το 2013. Το YPG στη συνέχεια προχώρησε σε ένα μοναδικό πολιτικό πείραμα εφαρμόζοντας μαρξιστικές αντιλήψεις στις περιοχές που κυβερνούσε. Σε κάποιες περιπτώσεις το έργο του YPG διευκολύνθηκε από ανεπίσημες συνομιλίες με τη συριακή κυβέρνηση και το Ιράν. Η Τουρκία, η Κουρδική Περιφερειακή Κυβέρνηση του Βόρειου Ιράκ, οι ΗΠΑ, η Ρωσία, ακόμη και η Σαουδική Αραβία, όλες επιδίωκαν να παίξουν ένα ρόλο στην ανατολική Συρία. Κάθε μία είχε διαφορετικά πράγματα να κερδίσει κι αυτό γιατί η περιοχή βρίσκεται σε μία στρατηγική θέση μεταξύ Τουρκίας, Ιράν και Ιράκ. Ο εξτρεμισμός που μεγάλωσε στην κοιλάδα του Ευφράτη, δυνάμωσε το ΙΚ, απείλησε τη Συρία και το Ιράκ και έγινε προορισμός για πενήντα χιλιάδες ξένους μαχητές, δίνει στρατηγική σημασία στην περιοχή   

Η κουρδική επιτυχία στην ανατολική Συρία είναι για κάποιους απειλή. Η Τουρκία βλέπει την περιοχή ως το κέντρο των δραστηριοτήτων του ΡΚΚ. Η Τουρκία έχει επιδιώξει να χτυπήσει μέλη του ΡΚΚ στο βόρειο Ιράκ και από ΄κει να βρεθεί στα νώτα της ανατολικής Συρίας. Έχει επέμβει ακόμη στη βόρεια Συρία και στην Αφρίν στη ΒΑ Συρία για να αποτρέψει την επέκταση του YPG. Η Τουρκία θέλει τώρα να επέμβει στην ανατολική Συρία ως τελευταία πράξη της εκστρατείας της εναντίον του ΡΚΚ. Οι ΗΠΑ έχουν αποτρέψει κάτι τέτοιο με την παρουσία τους.

Για τη Ρωσία η ανατολική Συρία είναι σημαντική επειδή η ίδια μπορεί να βοηθήσει την κυβέρνηση στη Δαμασκό να την ανακαταλάβει και ταυτόχρονα δίνει νέο ρόλο διαμεσολαβητή στη Μόσχα, ενισχύοντας το κύρος της στην περιοχή. Η Ρωσία έχει βοηθήσει στη διαμεσολάβηση μεταξύ Ιράν και Τουρκίας στην Αστάνα, στο Σότσι, στη Γενεύη και στην Idlib. Σε κάθε μία περίπτωση η επιρροή της Ρωσίας αυξανόταν, ως η χώρα με την οποία οι άλλες θέλουν να συνεννοηθούν, έναν ρόλο που μέχρι τότε στην περιοχή κατείχαν οι ΗΠΑ.

Για το Ιράν η ανατολική Συρία μπορεί, επίσης, να είναι σημαντική. Έχει παραστρατιωτικές οργανώσεις που στηρίζει κατά μήκος του Ευφράτη. Θα ήθελε να έχει επιρροή και ταυτόχρονα να αποτρέψει την αναγέννηση του ΙΚ. Ήδη ο Humam al-Hamoudi, μέλος του Ανώτατου Ισλαμικού Συμβουλίου του Ιράκ, δήλωσε ότι η αποχώρηση των Αμερικανών θα ενθαρρύνει την αναγέννηση του ΙΚ. Δεν το είπε αυτό, φυσικά, για να ενθαρρύνει τις ΗΠΑ να μείνουν, αλλά για να ενθαρρύνει το Ιράκ και το Ιράν να αναλάβουν μεγαλύτερο ρόλο. Σύντομα τα ΜΜΕ στο Ιράν θα ζητούν μεγαλύτερη συμμετοχή, διαμέσου του Ιράκ, ως μέρος της ιρανικής φιλοδοξίας για τη δημιουργία ενός διαδρόμου επιρροής που θα φτάνει στη Συρία.

Οι ΗΠΑ φαίνεται ότι φεύγουν, αλλά υπάρχουν φωνές στην Αμερική που ζητούν την παραμονή της αμερικανικής επιρροής στην ανατολική Συρία. Επιπρόσθετα, σύμμαχοι της Αμερικής, όπως τα ΗΑΕ, η Σαουδική Αραβία και η Κουρδική Περιφερειακή Κυβέρνηση του Βόρειου Ιράκ θέλουν να παίξουν ρόλο. Οι χώρες του Κόλπου αποκαθιστούν τις σχέσεις τους με τη Δαμασκό, που μπορεί να τις οδηγήσει να έχουν οικονομικό ρόλο στην ανοικοδόμηση της ανατολικής Συρίας. ΜΜΕ στα ΗΑΕ και στη Σαουδική Αραβία ανησυχούν για το τι θα συμβεί καθώς βλέπουν την Τουρκία, τη Ρωσία και το Ιράν να επιδιώκουν τον έλεγχο.

Για την κυβέρνηση Άσαντ το τέλος είναι καθαρό. Θέλει την ανατολική Συρία πίσω. Αρχικά, με κάποια μορφή συμφωνίας με το SDF ή το YPG θα επιδιώξει να καταπιεί σιγά – σιγά την περιοχή. Αυτό δεν σημαίνει ότι το SDF, ή άλλες οντότητες συνδεδεμένες μαζί του, είναι τελειωμένες. Η περιοχή αυτή έχει μεγάλη σημασία και οι οργανώσεις αυτές είχαν την ευκαιρία για πέντε χρόνια να ριζώσουν φανερά, αφότου ζούσαν για πολλά χρόνια στη σκιά του καθεστώτος Άσαντ. Επίσης, αυτό δεν θα σημάνει ότι τα δίκτυα των εξτρεμιστών του ΙΚ ή των Σύριων ανταρτών είναι τελειωμένα. Το ΙΚ κατέχει ακόμη έδαφος και πολλές από αυτές τις περιοχές έζησαν ελεύθερες από τον Άσαντ για σχεδόν οχτώ χρόνια. Τίποτα από αυτά δεν θα χαθεί ήσυχα τη νύχτα.