Οι Αντιτρομοκρατικές Συμφωνίες Τουρκίας – Συρίας Πονοκέφαλος για τον Ερντογάν

Από τη συνάντηση Ερντογάν – Πούτιν στη Μόσχα, όπου ο Ρώσος πρόεδρος έθιξε το θέμα της Συμφωνίας των Αδάνων για να καθησυχάσει τις τουρκικές ανησυχίες.

H Συμφωνία των Αδάνων του 1998 και η επικαιροποίηση της με τη Συμφωνία της Άγκυρας του 2011, για τη συνεργασία εναντίον της τρομοκρατίας, μεταξύ Τουρκίας και Συρίας, δημιουργεί περισσότερα προβλήματα στην κυβέρνηση του Έρντογαν απ΄ όσα στην κυβέρνηση του Άσαντ. –του Abdullah Bozkurt στο Nordic Monitor. 

Δεδομένου του γεγονότος ότι η κυβέρνηση Ερντογάν έχει εξοπλίσει και παρέξει λογιστική υποστήριξη σε διάφορες τζιχαντιστικές οργανώσεις, όπως η Αλ-Κάιντα, το Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ) και ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός (FSA), που έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση από τη Δαμασκό, η Άγκυρα έχει παραβιάσει περισσότερες φορές τις υπάρχουσες συμφωνίες απ΄ ότι η Συρία.

Πρόσφατα, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν πρότεινε ότι τα άρθρα της Συμφωνίας των Αδάνων θα μπορούσαν να άρουν τις ανησυχίες της Τουρκίας για τα νότια σύνορα της και ο Ερντογάν, απαντώντας, προσπάθησε να δικαιολογήσει την παρουσία των τουρκικών στρατευμάτων στη Συρία, με τις προβλέψεις της Συμφωνίας αυτής, που υπογράφηκε από την Τουρκία και τη Συρία στις 20/10/1998.

Αυτό μπορεί να είναι εν μέρει σωστό. Όμως, η αρχή της αμοιβαιότητας που υπάρχει σε αυτές τις συμφωνίες απαιτεί και από την Τουρκία να μην εξοπλίζει ούτε να βοηθά ομάδες εναντίον του Άσαντ. Για τον Ερντογάν, τα πράγματα, σε σχέση με τις δύο συμφωνίες, μπορεί να είναι πιο δύσκολα, απ΄ ότι για τον Άσαντ, δεδομένης της καταστροφής που έχει επιφέρει η τρομοκρατία στη Συρία τα τελευταία χρόνια.

Σύμφωνα με το Άρθρο 1 της Συμφωνίας των Αδάνων «Η Συρία, στη βάση της αρχής της αμοιβαιότητας, δεν θα επιτρέψει καμία δραστηριότητα που ξεκινά από το έδαφος της και στοχεύει να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια και τη σταθερότητα της Τουρκίας.». Η Τουρκία, σίγουρα, δεν εκπληρώνει το δικό της μέρος, και αυτό το άρθρο εγείρει σοβαρές απαιτήσεις εναντίον της Τουρκίας.

Ακόμη περισσότερο, η συριακή κυβέρνηση δεν έχει τον έλεγχο των περιοχών όπου οι σχετιζόμενες με το ΡΚΚ κουρδικές ομάδες απολαμβάνουν αυτονομία, χάρη στη βοήθεια των ΗΠΑ και άλλων συμμάχων της τουρκικής κυβέρνησης. Στην πραγματικότητα, κάποιες από τις προμήθειες για τους Κούρδους μαχητές της Συρίας περνάνε μέσα από τον εναέριο χώρο της Τουρκίας, υπό τη συμφωνία που η Τουρκία, οι ΗΠΑ και άλλα μέλη του ΝΑΤΟ υπέγραψαν, για τον αγώνα εναντίον του ΙΚ.

Η Συμφωνία των Αδάνων αναφέρεται, ειδικά, στον κίνδυνο για την Τουρκία, που προέρχεται από το ΡΚΚ και τις σχετιζόμενες με αυτό ομάδες, που εκπορεύονται από το συριακό έδαφος. Το Άρθρο 1 δηλώνει: «Η Συρία δεν θα επιτρέψει την προμήθεια όπλων, υλικών εφοδιασμού και οικονομικής υποστήριξης, καθώς και προπαγανδιστικές δραστηριότητες του ΡΚΚ στο έδαφος της».

Σύμφωνα με το δεύτερο άρθρο της Συμφωνίας, «Η Συρία έχει αναγνωρίσει το ΡΚΚ ως τρομοκρατική οργάνωση και έχει απαγορεύσει στο έδαφος της όλες τις δραστηριότητες του, καθώς και των σχετιζόμενων με αυτό οργανώσεων.». Έτσι, μπορεί κανείς, λογικά, να υποστηρίξει ότι η Συμφωνία καλύπτει και το YPG, που σχετίζεται με το ΡΚΚ και άλλες σχετιζόμενες ομάδες.

Το τρίτο άρθρο δηλώνει ότι η Συρία δεν θα επιτρέψει στο ΡΚΚ να εγκαταστήσει στρατόπεδα και άλλες εγκαταστάσεις για εκπαίδευση και διαμονή στο έδαφος της, ούτε θα του επιτρέψει να έχει εμπορικές δραστηριότητες. Το τέταρτο άρθρο λέει: «Η Συρία δεν θα επιτρέψει στα μέλη του ΡΚΚ να χρησιμοποιήσουν τη Συρία ως ενδιάμεσο σταθμό προς τρίτες χώρες.». Το τελευταίο άρθρο της Συμφωνίας δηλώνει «Η Συρία θα λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα για να αποτρέψει στον Αμπντουλλάχ Οτσαλάν, επικεφαλή της τρομοκρατικής οργάνωσης του ΡΚΚ, τη δυνατότητα να εισέλθει στο συριακό έδαφος και θα καθοδηγήσει ανάλογα τις αρχές της στα συνοριακά σημεία». Ο Οτσαλάν συνελήφθη το 1999, δικάστηκε και καταδικάστηκε για τρομοκρατία και βρίσκεται σε τουρκικές φυλακές από τότε.

Το Nordic Monitor εξασφάλισε τα πρακτικά της συνάντησης, κατά τη διάρκεια της οποίας υπογράφηκε η Συμφωνία, που περιλαμβάνει μια σειρά από δεσμεύσεις, που ανέλαβε η τότε συριακή κυβέρνηση. Αριθμός υπηρεσιών ιδρύθηκε για να παρακολουθεί την πρόοδο της Συμφωνία, και να συντονίζει τη μάχη εναντίον της τρομοκρατίας. Η Τουρκία και η Συρία εγκατέστησαν διάφορους μηχανισμούς και ομάδες εργασίας για να συντονίσουν τη συνεργασία τους σε ζητήματα ασφαλείας, όπως την «Επιτροπή Συνεργασίας για την Ασφάλεια», τις «Υψηλού Επιπέδου Συναντήσεις Στρατιωτικού Διαλόγου» και, επιπλέον, λήφθηκαν μέτρα συντονισμού μεταξύ των στρατιωτικών διοικητών των δύο χωρών στη μεθόριο.

Οι δύο χώρες εγκατέστησαν μία «κόκκινη γραμμή» για την απευθείας τηλεφωνική συνομιλία ανώτερων αξιωματούχων, ώστε να αντιμετωπίζονται επείγοντα ζητήματα. Επίσης, συμφώνησαν να ορίσουν ειδικούς απεσταλμένους στις πρεσβείες τους στην Άγκυρα και στη Δαμασκό για να παρακολουθούν την εφαρμογή της Συμφωνίας και να επιλύουν ανακύπτοντα προβλήματα.

Επίσης, συμφωνήθηκε ότι ο Λίβανος έπρεπε να συμπεριληφθεί στη μάχη εναντίον της τρομοκρατίας εάν η Βυρηττός συμφωνούσε σε αυτό. Οι Τούρκοι πρότειναν τη δημιουργία ενός συστήματος που θα εξασφάλιζε την αποτελεσματική εφαρμογή της Συμφωνίας και μία δέσμη μέτρων που η Συρία συμφώνησε να πάρει. Η Δαμασκός, επίσης, δεσμεύτηκε να πάρει τα αναγκαία μέτρα που θα έφερναν χειροπιαστά αποτελέσματα που θα έδειχναν τη δέσμευση της στη Συμφωνία.

Η Συμφωνία επετεύχθη με φόντο την ένταση στις σχέσεις μεταξύ Συρίας και Τουρκίας, το 1998, όπου οι δύο χώρες έφτασαν στο χείλος του πολέμου. Η Τουρκία απείλησε με στρατιωτική ενέργεια εάν η Συρία συνέχιζε να φιλοξενεί τον Οτσαλάν στη Δαμασκό, που είχε αποτελέσει για καιρό το ασφαλές καταφύγιο του. Μιλώντας στα τουρκο-συριακά σύνορα στις 17/9/1998 ο Στρατηγός Atilla Ateş, διοικητής των τουρκικών χερσαίων δυνάμεων, είπε: «Έχουν εξαπλώσει την τρομοκρατία στην Τουρκία υποστηρίζοντας τον ληστή με το όνομα Άπο (Οτσαλάν). Η Συρία υποστηρίζοντας το ΡΚΚ δοκιμάζει την υπομονή μας. Η Τουρκία έχει το δικαίωμα να πάρει όλα τα αναγκαία μέτρα, εάν δεν πάρει αυτό που αναμένει από τη Συρία.».

Ο Τούρκος πρόεδρος Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ (2^ος από δεξιά) και ο Αιγύπτιος πρόεδρος Χόσνι Μουμπάρακ (2^ος από αριστερά) στην Άγκυρα το 1998, μαζί με Τούρκους (διακρίνεται ο Μεσούντ Γιλμάζ) και Αιγύπτιους αξιωματούχους, διαπραγματεύονται τους όρους μιας συμφωνίας για να αποφευχθεί στρατιωτική αντιπαράθεση Συρίας – Τουρκίας.

Όταν οι Τούρκοι πολιτικοί στήριξαν τις δηλώσεις του Στρατηγού και η κατάσταση έδειχνε σημάδια ραγδαίας κλιμάκωσης, η Αίγυπτος παρενέβη για να μεσολαβήσει. Στις 17 Οκτωβρίου ο Οτσαλάν υποχρεώθηκε να φύγει από τη Συρία και στη συνέχεια έλαβε χώρα, στις 19-20 Οκτωβρίου, συνάντηση μεταξύ των τουρκικών και συριακών αρχών στη νότια επαρχία των Αδάνων. Η Συμφωνία των Αδάνων ολοκληρώθηκε αφότου ο υπουργός εξωτερικών του Ιράν, Kemal Kharrazi, και ο Αιγύπτιος ομόλογος του, Amr Moussa, παρενέβησαν εκ μέρους των προέδρων τους. Τη Συμφωνία υπέγραψαν για την τουρκική πλευρά ο Uǧur Ziyal, από το τουρκικό υπουργείο εξωτερικών, και ο Υποστράτηγος Adnan Badr Al Hassan, για τη Συρία.

Η Συμφωνία εγκαθίδρυσε τη συνεργασία εναντίον του ΡΚΚ και οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών άνθισαν σε όλους τους τομείς, μέχρι το 2011, οπότε η Τουρκία αποφάσισε να συνταχθεί με την αντιπολίτευση στη κυβέρνηση Άσαντ.

Η Συμφωνία των Αδάνων αναβαθμίστηκε και επεκτάθηκε στις 21/12/2010, όταν ο Σύριος υπουργός εξωτερικών Walid al-Mouallem και ο Τούρκος ομόλογος του, Αχμέτ Νταβούτογλου, υπέγραψαν μία νέα συμφωνία συνεργασίας εναντίον των τρομοκρατών και των τρομοκρατικών ομάδων. Η συμφωνία δήλωνε ότι προτίθονταν να επεκτείνει την προηγούμενη του 1998, προς βελτίωση του συντονισμού των ενεργειών για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Επιβεβαίωσε τη διατήρηση των μηχανισμών που υπήρχαν και είχαν ιδρυθεί από το πρωτόκολλο των Αδάνων. Η συμφωνία εγκρίθηκα από το υπουργικό συμβούλιο του Ερντογάν στις 31/1/2011 και από την επιτροπή εξωτερικών υποθέσεων του τουρκικού κοινοβουλίου στις 17/3/2011.

Η συμφωνία αναφέρει το ΡΚΚ, αλλά καλύπτει όλες τις τρομοκρατικές ομάδες που συνιστούν απειλή και για τις δύο χώρες, και απαιτεί τόσο από την Τουρκία, όσο και από τη Συρία, να αποτρέπουν τη στρατολόγηση, την εκπαίδευση, τη χρηματοδότηση, τον εξοπλισμό και την προπαγάνδα των τρομοκρατικών ομάδων. Καλύπτει την ανταλλαγή πληροφοριών, εγγράφων και τη συλλογή δεδομένων για τη σύλληψη των τρομοκρατικών ομάδων, την αποτροπή παράνομης διέλευσης των συνόρων από αυτές και ακόμη προβλέπει κοινές επιχειρήσεις εναντίον τους. Και οι δύο χώρες είχαν συμφωνήσει να εκδίδουν τρομοκράτες στη χώρα της εθνικότητας τους.

Η συμφωνία έχει 23 άρθρα και διάρκεια τριών ετών με αυτόματη ανανέωση για άλλα τρία εκτός και αν κάποιο από τα δύο μέρη ενημερώσει γραπτά ενενήντα μέρες πριν τη λήξη της, την αποχώρηση του. Ούτε η Τουρκία, ούτε η Συρία, υπέβαλλαν ποτέ γραπτό αίτημα ακύρωσης της συμφωνίας, αν και αυτή ουσιαστικά έχει σταματήσει να εφαρμόζεται από το 2011.

Η πλήρης εφαρμογή των συμφωνιών του 1998 και του 2011 θα απαιτούσε από την Τουρκία να σταματήσει κάθε υποστήριξη προς τις τζιχαντιστικές ομάδες που μάχονται εναντίον του Άσαντ και τη διεξαγωγή κοινών τουρκο-συριακών επιχειρήσεων, είτε πληροφοριών, είτε ασφαλείας. Δεν φαίνεται πιθανό, αν και τίποτα δεν είναι απίθανο, να δούμε οτιδήποτε από τα παραπάνω να συμβαίνει σύντομα, δεδομένων των θέσεων όλων των μερών που συμμετέχουν στον πόλεμο. Το πράγμα περιπλέκεται περισσότερο από την αμερικανική υποστήριξη προς το YPG, η οποία όμως είναι αβέβαιη υπό το φως της πρόσφατης ανακοίνωσης για αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από τη Συρία.